Per trein naar de bron van de Rijn

Railtrip langs de oever in Duitsland en Zwitserland

Wie aan de oever van de Rijn staat en de kolkende watermassa’s ziet, voelt de immense kracht van wat niet minder dan een Europese levensader is. Het is nauwelijks voor te stellen, maar er is een plek waar je met slechts één enkele stap deze machtige rivier oversteekt. Pak de trein, volg het water stroomopwaarts en bekijk, hoog in de bergen, de bron.

Deze Rijntrip voert gedeeltelijk langs de oever, door smalle valleien en steile hellingen vol wijngaarden en middeleeuwse kastelen. Onderweg naar Graubünden geven we je diverse hoogtepunten die absoluut een tussenstop waard zijn. Dit is een uitgebreidere versie van dezelfde route in het boek Perron Europa.

Fast facts

Instappen: Amsterdam, Utrecht of Arnhem (of elk station in Nederland en België)
Overstappen: 2x, in Keulen en Zürich, als je zonder tussenstops reist.
Uitstappen: Chur in het kanton Graubünden (Zwitserland), waar je overnacht. De volgende dag trein je verder naar de Oberalppass, vanwaar je in twee uur naar de bron van de Rijn loopt. 
Instagrammable: Je sprong over de Rijn die bij de bron in de Tomasee minder dan een meter breed is. 
Reisduur: Afhankelijk van hoeveel tijd je hebt en hoe vaak je onderweg wil uitstappen. Minimale reisduur is 3 dagen, twee nachten. Je hebt dan één dag voor de wandeling naar de bron van de Rijn. De korte variant met bijvoorbeeld eindbestemming Koblenz of Mainz leent zich ook uitstekend voor een weekendje weg.
Treinticket: Een Interrail Pas geeft je volledige flexibiliteit. Je reist met één ticket onbeperkt over de hele route, in alle treinen en zonder reserveringen. Een enkele reis Utrecht – Chur is er vanaf 37,90. Zie voor meer informatie de infobox onderaan deze pagina.
Plannen: Met de reisplanner van Deutsche Bahn kun je heel handig tussenstops inplannen.

Matterhorn Gotthard Bahn, Switzerland
Zo nu en dan duikt de trein de wolken in nabij de Oberalppass in het Zwitserse Graubünden.

Klassieker sinds 1827
De tocht langs de Rijn is een van de klassieke reisroutes in Europa. Met de introductie van stoomboten (1827) en de trein (1856) werd reizen voor steeds meer mensen bereikbaar en betaalbaar. Aan het einde van de 19e eeuw was de Duitse Rijnvallei zelfs een van de meest bezochte reisbestemmingen ter wereld. In Koblenz, waar de Moezel – ook al zo’n prachtige rivier – in de Rijn stroomt, lanceerde Karl Baedeker in 1828 zijn beroemde reisgidsserie, gericht op de stroom van reizigers die toen al op de schoonheid van de Rijn afkwamen.

Sinds 2002 razen hogesnelheidstreinen vanaf Keulen via de oostelijker gelegen hogesnelheidslijn richting het zuiden, wat reizigers een winst van ruim een uur oplevert. In tijden waarin snelheid alles lijkt te bepalen, raakte de langzamere route langs de Rijn in de vergetelheid. Maar het is juist deze route die uitblinkt in schoonheid en die zo ontzettend de moeite waard is.

Rheinquelle, Graubünden, Schweiz
De Rijn nabij de bron in Zwitserland. Hier kun je het water nog drinken en spring je er zo overheen.

Tussenstops en zijsporen

Wie meer tijd heeft en meer avontuur wil, treint niet rechtstreeks naar de eindbestemming, maar rekt de treinreis op naar een heuse railtrip, waarbij je onderweg één of meerdere tussenstops maakt. Een geheime atoombunker, een sfeervol wijndorpje, de bakermat van de fiets of een hike in het Zwarte Woud… langs deze treinroute wachten ontelbare plekken om ontdekt te worden.

Dit zijn onze favoriete stations, waar uitstappen de moeite waard is. Soms een korte tussenstop van één of een paar uurtjes, soms nog beter met overnachting. Of – in een enkel geval – een lokaal boemeltje dat van de hoofdroute afwijkt en een zijspoor inslaat. Een uitgebreide beschrijving vind je na het overzicht.

Station op de hoofdroute
Station op een zijspoor (extra overstap)
Station Köln Hauptbahnhof (1)
Grijp je kans om de majestueuze kathedraal te bewonderen. Steek de Hohenzollernbrug over en zie de 500 meter brede Rijn onder je doorstromen. Scoor een Kölsch, het typisch Keulse minibiertje, voordat je verder treint. 
Station Remagen (2)
Treed in de voetsporen van de geallieerden en zie de overblijfselen van de historische spoorbrug waar de Amerikanen in WO2 de Rijn overstaken. Hier stap je over op het boemeltje langs de rivier de Ahr richting Ahrweiler.
Station Ahrweiler (3)
Volg een deel van de Rotweinwanderweg dwars door dit wijnparadijs. Een wandelroute langs steile heuvels, afgewisseld met bossen, idyllische dorpjes, kastelen en natuurlijk wijngaarden. Of duik onder in een gigantische, supergeheime atoombunker uit de Koude Oorlog.
Station Andernach (4)
Vlak langs het spoor, aan de rand van de Vulkaaneifel, spuit ’s werelds grootste koudwatergeiser, Geysir Andernach, zo’n 60 meter de lucht in.
Station Koblenz (5)
Zie waar de Moezel en Rijn samenkomen. De spoorlijn Koblenz – Trier volgt de loop van de Moezel en slingert door Duitslands bekendste wijngebied. Hier kun je een zijspoor nemen naar de Moezel.
Station Cochem (6)
Vanaf dit station aan de Moezel kun je uitstekend op ‘kroegentocht’ langs verschillende wijngaarden.
Station St. Goar (7)
Klim naar de legendarische Loreley, een 132 meter hoge rots vanwaar een zingende nimf het hoofd van schippers zodanig op hol liet slaan dat zij tegen de rotsen te pletter sloegen.
Station Mannheim (8)
Verken de laatste, natuurlijke uiterwaarden van de Rijn. Of leer meer over de uitvinding van de Draisine, de allereerste fiets die hier in 1817 het levenslicht zag.
Station Karlsruhe (9)
Stap hier over op de Schwarzwaldbahn, voor een alternatieve route door het Zwarte Woud. Dit is een kleine omweg. Wil je sneller naar de bron, blijf dan zitten en trein direct door via Basel naar Zürich.
Station Triberg (10)
Vanaf dit stationnetje in het Zwarte Woud loop je zo de magische dichte bossen in naar de hoogste waterval van Duitsland.
Station Donaueschingen (11)
Maak hier een korte hike naar de bron van die andere legendarische rivier, de Donau.
Station Schaffhausen (12)
Welkom in Zwitserland. Waag je per kano of te voet nabij het kolkende water van de 23 meter hoge Rheinfall – de grootste waterval van Europa. Liever droog blijven? Ook vanuit je treinraampje heb je een fenomenaal uitzicht op het natuurgeweld.  
Station Zürich (13)
Stap snel over óf blijf langer en zwerf door misschien wel de verrassendste stad van Zwitserland.
Station Chur (14)
Overnacht in één van de kronkelende straatjes in de pittoreske Altstadt, de oudste stad van Zwitserland met een geschiedenis van meer dan 5000 jaar.
Station Reichenau (15)
Loop naar de plek waar de Vorderrhein en Hinterrhein samenstromen en de Rijn tot leven komt. Trein daarna verder door de Rheinschlucht met zijn spectaculaire rotsformaties. Of huur een fiets en leg een etappe af van de Rijn-fietsroute.
Station Oberalppass (16)
Hike vanuit hier in zo’n 2 uurtjes naar de bron van de Rijn.

Tussenstops en hoogtepunten langs de route

Alle ICE’s vanuit Nederland en België naar Duitsland rijden na Keulen met 300 kilometer per uur over de hogesnelheidslijn richting Frankfurt. Voor de langzamere route via de Rijn moet je dus altijd overstappen op Keulen Hauptbahnhof. In Keulen kun je kiezen uit de volgende treinen die allemaal langs de Rijn slingeren:
1. De rechtstreekse trein naar Zwitserland, die je in één ruk naar Zürich brengt (reistijd 6 uur).
2. Intercity’s naar Koblenz, Mannheim of Karlsruhe die onderweg geen tussenstops maken.

3. De rechtstreekse Intercity naar Luxemburg, die na Koblenz de Moezel volgt en ook stopt in Cochem.
4. De Regional Express naar Koblenz als je tussenstops wilt maken op de kleinere stations zoals Remagen of Andernach.

Station Keulen Hauptbahnhof: 500 meter brede Rijn
Gelukkig is overstappen in Keulen helemaal geen straf. Grijp je kans om de majestueuze kathedraal te bewonderen. Of steek de Hohenzollernbrug over die bijna bezwijkt onder het gewicht van duizenden hangsloten. Hier zie je de 500 meter brede Rijn onder je doorstromen – altijd weer fascinerend. Of ga op reis langs drieduizend jaar chocoladegeschiedenis in het chocolademuseum. Dit zoetste museum van Duitsland ligt als een futuristisch schip in de eeuwenoude Rheinauhafen, te bereiken na een 20 minuten durende wandeling langs de Rijnoever. Het uitzicht over de rivier is hier wunderbar. Scoor nog een Kölsch, het typisch Keulse minibiertje, voordat je terugkeert naar het station en verder treint. 

Station Remagen: Beroemde oorlogsbrug
In WOI liet de Duitse legerleiding bij Remagen een spoorbrug over de Rijn bouwen, met als doel meer materiaal en troepen richting westen te vervoeren. Deze stalen constructie werd na de oorlog beschouwd als één van de mooiste bruggen over de Rijn. Aan het einde van WOII was het de laatste brug die nog intact was. Ondanks diverse pogingen van de Duitsers om deze cruciale overgang te verwoesten, kregen de Amerikanen de brug ongeschonden en bruikbaar in handen – ook wel het Wonder van Remagen genoemd. De strijd om de brug is verfilmd (The bridge at Remagen) en in de originele overblijfselen bevindt zich nu het Friedensmuseum.

Ben je in Remagen uitgestapt, dan kun je ervoor kiezen de hoofdroute te verlaten en een boemeltje te nemen dat vanaf Remagen de rivier de Ahr volgt. Al na 15 minuten bereik je station Ahrweiler, ideaal voor de Rotweinwanderweg of een bezoek aan de geheime regeringsbunker.

Station Ahrweiler: Rotweinwanderweg
Het Ahrgebied is één van de kleinste van de dertien Duitse wijnstreken, maar bevoorrrecht met een ideaal mediterraan microklimaat. De 35 kilometer lange Rotweinwanderweg slingert dwars door dit wijnparadijs (Tal der Roten Traube), waar steile heuvels worden afgewisseld met gemengde bossen, idyllische dorpjes, kastelen en natuurlijk wijngaarden.

Doordat je tijdens deze wandelroute door veel dorpjes loopt, kun je de route makkelijk in verschillende etappes opdelen. Bijvoorbeeld het stuk tussen station Mayschoß en station Rech, die de riviervallei volgt door een afwisselend landschap van leisteen, rotsen en bossen. Al direct als je op station Mayschoß uitstapt, word je overweldigd door een adembenemend panoramisch uitzicht over de vallei. Onderweg passeer je het Weingut Michaelishof en heb je uitzicht over de Saffenburcht, de oudste verdedigingsvesting aan de rivier de Ahr. Een steile trap leidt je door de wijngaarden van Recher Herrenberg richting het stationnetje van Rech. Lokale wijnboeren geven regelmatig rondleidingen. Je kunt ook zelf de handen uit de mouwen steken… de beloning – erwtensoep met een glas wijn – is het plukken waard. 

Station Ahrweiler: Supergeheime atoombunker
Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog besloot de Duitse regering, toen nog gevestigd in Bonn, in een oude spoorwegtunnel nabij Ahrweiler een supergeheime atoombunker te bouwen. In geval van oorlog moest deze ruim 17 kilometer lange, 5 miljard mark kostende en met voedsel volgestouwde bunker onderdak bieden aan 3000 overheidsfunctionarissen. Gelukkig is de bom nooit gevallen, waardoor je je nu gedurende de 1,5 uur durende rondleiding kunt verbazen over dit frappante overblijfsel uit de Koude Oorlog.

Station Andernach: Koudwatergeiser
Voor het zien van een geiser hoef je niet per se naar IJsland te reizen. In Andernach, op slechts 10 minuten lopen van het treinstation, vind je Geysir Andernach, ’s werelds grootste koudwatergeiser, met een spuithoogte van maar liefst 60 meter. In tegenstelling tot heetwatergeisers, die spuiten door stoomdruk, spuit de Andernach-geiser door de druk van koolzuur. Plan een stop van een paar uur in als je deze koude douche zelf wil trotseren; de geiser is slechts elke 100 minuten actief! Als je even aan het ‘gegorgel’ en ‘gesis’ van de geiser wil ontsnappen, kun je het omliggende vulkaangebied induiken en één van de vele wandelroutes of mountainbiketrails volgen. De Eifel was vroeger één groot vulkanisch gebied. 

Station Koblenz: Rijn & Moezel
De Intercity maakt een tussenstop in Koblenz, waar de Moezel opgaat in de Rijn. Deze plek heet Deutsches Eck en wordt sinds 1897 gemarkeerd door een kolossaal monument van de Duitse keizer Willem I. Maak hier een pitstop met uitzicht op de rivieren en de passerende boten. Koblenz is ook de plek waar Karl Baedeker in 1828 zijn beroemde reisgidsserie lanceerde, gericht op de massa’s reizigers die toen al op de schoonheid van de Rijn afkwamen. Beklim het 118 meter hoge fort Ehrenbreitstein aan de overkant van de Rijn voor een fantastisch uitzicht over het plateau. 

Deutsches Eck, Koblenz
Deutsches Eck in Koblenz: waar Moezel en Rijn samenkomen (foto: Jonathan Kemper / Unsplash).

Als je in Koblenz bent uitgestapt en weer verder reist, kun je kiezen uit de volgende treinen:
1. De Intercity richting Mannheim, die zonder tussenstop door de Rijnvallei slingert (reistijd 1,5 uur).
2. Het regionale boemeltje naar Mainz, dat stopt in alle dorpjes langs het mooiste gedeelte van de Rijn, waaronder St. Goar, Bacharach en Oberwesel. In Mainz trein je dan verder richting Mannheim.
3. Een regionaal boemeltje dat een ander (prachtig) zijspoor inslaat, namelijk het dal van de Moezel naar Cochem (reistijd 35 minuten)
.

Station Cochem: Moezelwijnen
De spoorlijn Koblenz – Trier, ook wel de Moselbahn genoemd, ligt midden in Duitslands bekendste wijngebied en volgt de loop van de Moezel. Deze spoorweg bewijst dat treinen en wijnen uitermate goed samengaan. Vanuit je treinraam zie je een aaneenschakeling van heuvels die bedekt zijn met eindeloze rijen wijnstokken waaraan de druiven hun dagelijkse portie zon opslurpen. Uiteraard kun je zo vaak als je wilt uitstappen voor een ‘kroegentocht’ langs verschillende wijngaarden. Kijk vooral uit naar Straußwirtschaften. Dit zijn wijnboeren waar je niet alleen wijn kunt proeven en kopen, maar waar je soms ook van streekgerechten kunt genieten. Stadjes als Cochem, Pommern en Schweich waar je doorheen boemelt, zijn op en top Duits kitsch, met smalle straatjes en eeuwenoude pleinen die zo uit een sprookje van de gebroeders Grimm lijken te komen. Je kunt het treinen ook afwisselen met fietsen over de bekende (vlakke) Moezel-fietsroute.

Cochem, Mosel
Cochem, één van de idyllische plaatsjes aan de Moezel.

Station St. Goar: Rijnvallei & Loreley
Na Koblenz slingeren de treinen evenwijdig aan de Rijnoever langs het mooiste stuk van de rivier. Met name het deel dat de Mittelrhein heet, is bijzonder indrukwekkend en staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Hier passeer je smalle valleien en steile hellingen vol wijngaarden, middeleeuwse kastelen en typisch Duitse dorpjes. En de Loreley, een 132 meter hoge rots op de rechter Rijnoever in de buurt van Sankt Goarshausen. Volgens de legende zou een zingende nimf met gouden haren schippers hebben gelokt, waardoor ze tegen de rots te pletter sloegen. Die Loreley is nog altijd het bekendste werk van de dichter Heinrich Heine. Voor wie de Loreley wil bezoeken: er is vanaf station St Goar een pontje naar de overkant. 

Heb je de tijd en wil je meer van de bijzondere omgeving zien, neem dan een boemeltrein naar Heidelberg. Je hoeft daarvoor niet van de route af te wijken. De trein stopt op bijna alle tussengelegen stations, en zo beland je in verrassende plaatsjes als Bingen, Oberwesel en Bacharach. Het is er heerlijk. Voor een overnachting is hotel Papa Rhein in Bingen, met wijds uitzicht over de rivier, een sfeervolle aanrader. 

View from the Loreley over the Rhine valley near Sankt Goarshausen
Het uitzicht over de Rijn vanaf de 132 meter hoge Loreley.

Station Mainz: Ook op de route ligt Mainz, aan de linkeroever van de Rijn tegenover de plek waar de rivier de Main in de Rijn vloeit. Het is de officiële wijnhoofdstad van Duitsland en leent zich uitstekend voor een langere tussenstop. Vanaf het station wandel je in tien minuten naar de mooie Altstadt met z’n traditionele vakwerkhuizen. Daar bevindt zich aan de Liebfrauenplatz het Gutenberg Museum, gevestigd in het vijftiende-eeuwse woonhuis van Johannes Gutenberg, de uitvinder van de boekdrukkunst in Europa. In de schatkamer liggen twee exemplaren van de wereldberoemde bijbels, die Gutenberg tussen 1452 en 1455 in Mainz drukte. Ze zijn te bekijken en vergelijken achter glas.

Maar natuurlijk staat de binnenstad vooral in het teken van een glas goede Duitse wijn. Naast het bekende wijnrestaurant Haus des Deutschen Weines, vind je overal gezellige wijnbars. Locals brengen daar al pratend uren met elkaar door, uiteraard met de nodige goede wijn uit de omgeving. Bestel er een portie Spundekäs (roomkaas met kwark met erbij pretzels of brood) bij en je bent bijna zelf een local. 

Station Mannheim: Laatste natuurlijke uiterwaarden
In spoorwegknooppunt Mannheim vind je op zo’n 30 minuten lopen vanaf het station (of een kort ritje met tram 3 richting Neckarau) het Waldpark met aangrenzend het Reißinsel. Deze stadsoase is niet alleen een toevluchtsoord voor de inwoners van Mannheim, maar ook voor vele dieren die in deze natuur hun onderkomen hebben gevonden. Het Reißinsel, dat decennialang grotendeels onaangeroerd is gebleven, is één van de laatste natuurlijk voorkomende uiterwaarden van de Rijn. Duik de bossen in, volg het ruim 4 kilometer lange pad en beland in een weelderige groene weide met knoestige fruitbomen. De fruitknarren behoren tot de grootste boomgaardweide van de Bovenrijnvlakte. 

Intercity Deutsche Bahn Rijnvallei / Rhein
Een Intercity van Deutsche Bahn in de Rijnvallei.

Rechtstreeks zuidwaarts? Dan mis je Heidelberg!

De snelste optie naar het zuiden is de rechtstreekse verbinding vanaf Mainz naar Basel, waar je overstapt op de trein richting Schaffhausen (Rheinfall). Deze route loopt weliswaar parallel aan de Rijn, maar niet meer langs de oevers. Heb je ook nu weer meer tijd, dan lonkt een aantrekkelijker alternatief, met een overnachting in een van onze favoriete steden, Heidelberg, en een omweg door het Zwarte Woud naar de Rijnwatervallen. 

Heidelberg ligt aan de rivier de Neckar en is gek genoeg relatief onbekend. Door de combinatie van middeleeuwse geschiedenis, hoogstaande cultuur, beeldschone natuur en een bruisend studentenleven (een kwart van de inwoners studeert!), is de populariteit van de stad in rap tempo gestegen. Dat is ook te danken aan de ongeschonden staat van de mooie Altstadt. Heidelberg heeft namelijk als een van de weinige grotere Duitse steden WOII zonder beschadigingen doorstaan. Historische gebouwen zijn daardoor in hun originele staat te bewonderen. Cultuurliefhebbers halen in de zomer hun hart op aan de vele theater- en muziekfestivals rondom Schloss Heidelberg, letterlijk het toppunt van romantiek.

Filosofisch ingesteld? Treed dan in de voetsporen van dichters, geleerden en academici. Zoals Goethe, die regelmatig mijmerend over de Philosophenweg aan de noordzijde van de Neckar zou hebben gewandeld. Het uitzicht over de Altstadt en de dramatische kasteelruïne is hiervandaan adembenemend.

Vanaf Heidelberg zijn er meerdere rechtstreekse treinen per uur naar Karlsruhe (30 – 45 minuten)

Station Karlsruhe: Door het Zwarte Woud
Start van de beroemde Schwarzwaldbahn. Deze doorkruist, zoals de naam al verraadt, een gedeelte van het immense Zwarte Woud, van Karlsruhe naar Konstanz om precies te zijn. Rustgevende bossen, zonnige wijngaarden, steile hellingen en nostalgische boerderijen kenmerken dit traject. Als je in de Schwarzwaldbahn stapt, kies je voor één van de meest pittoreske spoorwegen van Europa. De trein is nog maar net op weg of in het Rijndal word je al getrakteerd op een fantastisch uitzicht; in het oosten strekt de noordelijke uitloper van het Zwarte Woud zich voor je uit en in het westen kun je bij mooi weer de Vogezen in Frankrijk zien liggen. 

Na Baden Baden gaan de kleine rode treintjes van Deutsche Bahn op in de glooiende dicht beboste heuvels, richting de Zwitserse grens. Na een uurtje treinen kun je een tussenstop maken in Gengenbach, een charmant stadje met veel vakwerkhuizen, waaronder het meer dan 200 jaar oude stadhuis. Loop door middeleeuwse straatjes en langs eeuwenoude torens en poorten en je waant je al snel in een sprookjesboek. In Triberg (sinds 1824 centrum van de koekoeksklokproductie) vind je naast duizenden koekoeksklokken ook de hoogste waterval van Duitsland. Vanaf het station brengt een 4 uur durende wandelroute (20 km) je langs de 163 meter hoge waterval. Het hoogtepunt van de Schwarzwaldbahn komt enkele kilometers na Triberg, als de trein aan de afdaling naar de oorsprong van de Donau begint. Vervolgens slingert de trein langs Europa’s meest bezongen rivier, hier niet meer dan een smal stroompje. De indrukwekkende kastelen, de weidse velden en de pittoreske stadjes houden je gegarandeerd aan het raam gekluisterd, totdat de Bodensee uiteindelijk het einde van je reis aankondigt. Blijf echter niet zitten tot het eindpunt, maar stap een half uur eerder uit in Singen. Daarvandaan vertrekt de aansluiting naar het Zwitserse Schaffhausen waar een enorm spektakel op je wacht: de machtige Rijnwaterval. 

Reis je verder naar de Rijnwaterval, verlaat de Schwarzwaldbahn dan op station Singen en stap hier over op de regionale trein naar Schaffhausen (reistijd 25 minuten).

Rheinfall, Neuhausen am Rheinfall
Een trein kruist de Rijn nabij de Rheinfall

Station Schaffhausen: Grootste waterval van Europa
Maar weinig watervallen beschikken over een eigen station. De Rijnwaterval heeft er twee: Neuhausen Rheinfall op de lijn Schaffhausen–Zürich, en het kleinere Neuhausen Schloß Laufen am Rheinfall op de verbinding Schaffhausen–Winterthur. Bij Neuhausen Schaffhausen stort de rivier zich van de Rheinfall en vormt daarmee de grootste waterval van Europa. De 23 meter hoge val lijkt van een afstand qua hoogte wel mee te vallen, maar schijn bedriegt. Wie dichtbij weet te komen, per schip of na een korte wandeling vanaf station Neuhausen Rheinfall, voelt letterlijk de kracht van 600 duizend liter water per seconde die over de rotsen dendert. Ook vanuit je raampje in de trein naar Zürich (zoek een zitplaats aan de linkerzijde!) heb je een fenomenaal uitzicht op het natuurgeweld.

Van station Schaffhausen reis je in een kleine twee uur naar Chur, via een gemakkelijke overstap op Zürich Hauptbahnhof. De treinen richting het zuiden rijden in boemeltempo langs de oevers van de Zürichsee, met prachtige vergezichten over het meer en besneeuwde bergtoppen op de achtergrond. Zoals vrijwel overal in Zwitserland, is ook deze route een lust voor het oog en een voorproefje van wat je aan het einde van deze lange reis langs de Rijn te wachten staat. 

Vanaf station Schaffhausen gaat er 2x per uur een rechtstreekse trein naar Zürich (reistijd 40 min), waar je elk uur op de trein naar Chur kunt stappen (reistijd 1 uur).

Station Zürich Hauptbahnhof: Uetliberg
Zürich is misschien wel het best bewaarde geheim van Zwitserland en ook een ideale tussenstop of overnachtingsplek. Op het moment dat de zon in het westen achter de Alpen verdwijnt, veranderen de boulevards in één groot uitgaanscentrum. Zürichs groene oase heet het Sihlwald. Voor het beste uitzicht over de stad pak je de trein richting Uetliberg (20 min). Hoewel deze ‘bergdwerg’ slechts een kleine 900 meter hoog is, biedt de dertig meter hoge uitzichttoren vanaf de piek een fantastisch uitzicht over Zürich en omgeving.

Station Chur: 5000 jaar geschiedenis

Vanaf station Chur kun je elk uur op het lokale rode boemeltje van Rhätische Bahn stappen, dat langs de Hinterrhein en Vorderrhein door een spectaculair berglandschap naar station Disentis/Mustér tuft. Daar stap je over op de trein naar station Oberalppass, eindbestemming van deze treinreis (totale reistijd Chur – Oberalppass is 2 uur). Bij de rode vuurtoren start je hike naar de bron van de Rijn.

Station Reichenau: Het surrealisme van de Rijnkloof

Op station Chur staat elk uur het rode boemeltje van Rhätische Bahn klaar, dat langs de Hinterrhein en Vorderrhein door een spectaculair berglandschap naar station Disentis/Mustér tuft. Daar stap je over op het rood-witte boemeltreintje van de Matterhorn Gotthardbahn voor de rit naar station Oberalppass. Deze 2044 meter hoge pas vormt de grens tussen de Zwitserse kantons Graubünden (in het oosten) en Uri (in het westen). In de middeleeuwen volgden boeren de weg van Disentis naar Andermatt, om zo de varkens- en geitenmarkten in Uri en Ticino te bereiken.

Op de route tussen Reichenau en Ilanz ligt misschien wel de indrukwekkendste kloof van heel Zwitserland. Niet voor niets wordt dit de ‘Zwitserse Grand Canyon’ genoemd. Bizarre rotsformaties tot 400 meter hoog scheppen bij het juiste licht een surrealistische sfeer. De Rijnkloof – Rheinschlucht in het Duits – staat ook op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. De trein slingert zich door een imponerend landschap, dat in de loop van duizenden jaren door de Rijn is uitgesleten. Onderweg trotseren kanoërs het snelstromende water. Zonnestralen vallen als een schijnwerper op de kleine rood-witte trein die rakelings langs steile afgronden rijdt. 

Sportievelingen kunnen in bijvoorbeeld Chur, Reichenau of Disentis een fiets huren en een gedeelte van de Rijnfietsroute volgen. Een afwisselende fietstocht met af en toe een pittige klim. Maar met een groot voordeel: als je het fietsen even beu bent, spring je gewoon mét fiets op de trein! Ook kun je met de trein richting Oberalppass, zodat je het grootste deel van de route ‘bergafwaarts’ rijdt. De rode treintjes van Rhätische Bahn stoppen overal langs de route.

Een trein slingert door de adembenemende Rijnkloof (foto: Rhätische Bahn).

Station Oberalppass: Hike naar de bron
De Oberalppas (2044 m) verbindt de Zwitserse kantons Graubünden en Uri. In de middeleeuwen volgden boeren de weg van Disentis naar Andermatt om zo de varkens- en geitenmarkten in Uri en Ticino te bereiken. Als je hier uit de trein stapt, word je verwelkomd door een knalrode vuurtoren. Deze replica van een klassieke Rotterdamse vuurtoren is de hoogstgelegen vuurtoren ter wereld en vormt de verbinding met het andere eind van de Rijn in Nederland.

Een smal pad leidt vanaf de Oberalppass in zo’n twee uur naar een mysterieus, donkerblauw meertje op 2345 meter hoogte: de beeldschone Tomasee, officieel de bron van de Rijn. Talloze kabbelende beekjes kruisen het pad en vormen samen de Vorderrhein, de langste van de beide bronrivieren van de Rijn. Het is nauwelijks voor te stellen dat ditzelfde water bij Rotterdam de Noordzee instroomt. Hier is het zo zuiver, dat je het direct uit de beek kunt drinken.

Rondom de Tomasee, met uitzicht op besneeuwde bergtoppen, hangt een intense stilte. Even verderop komen Vorderrhein en Hinterrhein samen om als Rijn verder te stromen. De rivier is dan inmiddels tientallen meters breed. Hier is dat nog geen luttele meter. Een magische plek dus, die uitnodigt tot reflectie. Je staat aan de oorsprong van een van de belangrijkste levensaders van Europa. Klimaatwetenschappers zien de toekomst van de Rijn somber in. Met het verdwijnen van de gletsjers, de toenemende vervuiling van het water en de ongebreidelde bebouwing van de oevers, komt de natuurlijke loop van de rivier in gevaar. En daarmee ook de drinkwatervoorziening van dertig miljoen Europeanen.

Geniet, nu je het reisdoel hebt bereikt, nog maar even van het gevoel met een enkele stap deze machtige rivier over te steken. En vergeet vooral niet je drinkfles te vullen met zuiver Rijnwater, voordat je aan de wandeling terug begint. Nu kan het nog.

Naar de bron van de Rijn


Interrail: ultieme flexibiliteit
Een Interrail Pas voor 4, 5 of 7 dagen binnen één maand is een ideale keuze voor deze reis, afhankelijk van het aantal tussenstops dat je plant. Met deze pas op je mobieltje heb je alle treintickets op zak en stap je waar en wanneer je maar wilt de trein in. Je pas is geldig vanaf elk station in Nederland of België; zowel de heen- als terugreis is bij de pas inbegrepen. Kinderen t/m 11 jaar reizen gratis.

Reserveringen: niet nodig
Helemaal handig: reserveringen zijn voor de treinen op deze route niet nodig. Met je Interrail Pas kun je zó instappen. Dit geldt overigens voor alle treinen in Duitsland en Zwitserland (op enkele uitzonderingen na, zoals nachttreinen en hogesnelheidstreinen naar Frankrijk). Neem je een langer traject, zoals Keulen – Zürich en wil je geen risico lopen dat je geen zitplaats vindt? Reserveer dan een zitplaats via de reisplanner van Deutsche Bahn (er is een speciale button ‘alleen zitplaats’). Reserveren is sowieso aan te bevelen als je op drukke dagen of in het hoogseizoen reist.

Enkele reis vanaf 37,90
Snel door naar de bron, zonder tussenstops? Een enkele reis vanaf Utrecht naar Chur is er vanaf 37,90 via de website van Deutsche Bahn.

Bagage?
Op de grotere stations zijn bagagekluizen (Schließfächer) aanwezig waar je bagage voor een paar uur kunt achterlaten: Keulen, Koblenz, Cochem, Mannheim, Karlsruhe, Triberg, Donaueschingen, Schaffhausen, Zürich en Chur.

Blijf je in Duitsland?
Verwacht je dat je al kort na Keulen bent overweldigd door al het moois of houden de sublieme Moselweine je op Duitse bodem? Als je binnen Duitsland blijft, volstaat een enkele reis naar Keulen (vanaf 17,90 euro via Deutsche Bahn). Kies daarna één van de slow travel deals om verder te railtrippen. Zoals het Quer-durchs-Land ticket. Daarmee trein je een hele dag onbeperkt door héél Duitsland vanaf 14 euro per persoon. Je kunt hiermee alle regionale treinen langs de Rijn en in het Zwarte Woud nemen.

Zwitserland ontdekken?
Met je Interrail Pass kun je ook beroemde panorama-treinen nemen zoals de Glacier Express of Bernina Express. Hiervoor is Chur een goede uitvalsbasis. Met je Interrail Pas krijg je zeker in het vrij prijzige Zwitserland absoluut waar voor je geld.

Bart Giepmans
Bart is praktisch opgegroeid in de trein en spoort al sinds zijn kinderjaren door Nederland en Europa. Door banen bij NS en Deutsche Bahn en projecten voor Interrail ontwikkelde hij zich tot een gepassioneerd ambassadeur voor treinreizen. Bart treint het liefst door de Alpen en pendelt regelmatig tussen Utrecht en Berlijn.

Eindredactie: Gerdien Barnard.