Dresden zit boordevol muzikale plekken. Zoals de woning waar Wagner Lohengrin schreef, de straat waar een populaire violist in de tram werd vermoord of de zaal waar Mozart voor de koning speelde. Stadsgids en cultuurhistoricus Christoph Münch ging op zoek naar vergeten muzikale sporen en bundelde deze in zijn boek ‘Dresden – 500 Orte der Musik’. Ook de trein speelde voor muzikanten een belangrijke rol.
Het idee voor ‘Dresden – 500 Orte der Musik’ ontstond toen Christoph als stadsgids met gasten door ‘zijn Dresden’ wandelde. “Dresden is al eeuwenlang een geliefde kunst- en architectuurmetropool, maar bij klassieke muziek denken veel mensen toch vaker aan het eveneens in Saksen gelegen Leipzig. Ik ontdekte tijdens de voorbereidingen van het Mozart Jaar 2006 in originele brieven dat Mozart een week in Dresden verbleef. Gaandeweg kwam ik steeds meer details op het spoor over waar bekende en minder bekende componisten en muzikanten woonden, werkten en feestvierden. Ik merkte dat muziek overal in de stad aanwezig is.’’
Hoewel veel sporen door de Britse en Amerikaanse bombardementen in februari 1945 zijn uitgewist, hebben vele andere plekken de verwoestingen van de oorlog en de tijd erna doorstaan. “Vooral in wijken buiten het centrum van Dresden struikel je nog over de herinneringen. In de 19e en 20e eeuw werden er in Dresden veel villa’s gebouwd. De meeste muzikanten en componisten trokken graag naar Südvorstadt, Blasewitz en Loschwitz in de hogere middenklasse. Het waren trendy wijken waar je uitstekend kon wonen. Vele slechts een tramritje van het station.’’
Belangrijke rol trein
Christoph legt uit dat de trein in de muzikale geschiedenis een vitale rol speelde. ‘’Bijna geen enkele beroepsgroep, behalve koopmannen, politici en militairen, was zoveel onderweg als muzikanten. Het jetsetleven van muzikanten en kunstenaars kreeg een enorme opleving door de komst van de spoorwegen. Dit is onder meer terug te zien in concertplannen, bezoeken van muzikanten en kunstenaars én in hun privéleven.’’
10 markante muzikale plekken
1. Leipziger Bahnhof: mijlpaal in spoorweghistorie
De spoorverbinding Leipzig – Dresden was de eerste langeafstandsverbinding op het Europese continent, geopend in 1839. De tijdsbesparing was enorm: met de koets was men een dag onderweg, de trein reduceerde de 120 kilometer lange reis tot 3,5 uur.
Eén van de eerste reizigers op de nieuwe spoorlijn was Robert Schumann, die op de openingsdag op 8 april in de trein van Leipzig naar Dresden stapte. Ook Robert en Clara Schumann verhuisden op 13 december 1844 samen met hun kinderen Marie en Elise per trein van Leipzig naar Dresden.
Felix Mendelssohn Bartholdy was ook één van de eerste treinreizigers van Leipzig naar Dresden. Hij berichtte in een brief aan een vriend over de comfortabele en snelle manier van reizen: “Een verblijf in of bij Dresden zou de enige excursie zijn die we zouden willen maken; maar dat is, zoals je weet, slechts 3,5 uur van hier met de trein.” Ook in de daaropvolgende jaren zijn bijna alle muzikale grootheden via Leipziger Bahnhof (destijds de naam van het station in Dresden) aangekomen of met de trein vertrokken. De naam en het station zelf is inmiddels vervangen door het moderne Dresden Neustadt (wel op dezelfde plek). Enkele overblijfselen van het historische station vind je nog naast het huidige gebouw (Hansastraße).
2. Woningen van Richard Wagner
Richard Wagner leefde altijd boven zijn stand. Er waren tijden dat hij bijna niets verdiende, zoals in Parijs waar hij tevergeefs probeerde voet aan de grond te krijgen. Dat veranderde toen hij in 1842 gevraagd werd naar Dresden te komen voor de goedbetaalde baan als kapelmeester. Maar het geld dat hij hier verdiende, gaf hij ook direct weer uit. Zijn honger naar wijn, meubels en dure stoffen was niet te stillen, hij kon nooit nee zeggen. Hij moest voortdurend verhuizen omdat hij zijn huur niet kon betalen, en daarom zijn er diverse voormalige woningen van Wagner, verspreid door de stad. Zijn laatste appartement in Dresden bevindt zich in het statige barokke Marcolini Paleis, tegenwoordig een ziekenhuis (Friedrichstraße 20). Zijn appartement is nu een dokterspraktijk. Hoewel Wagner begraven ligt in Venetië, vind je het graf van zijn eerste vrouw Minna Planer in het Alter Annenfriedhof in Dresden (Chemnitzer Str.32).
3. Huizen van Schumann
Robert Schumann behoort tot de belangrijkste componisten uit de periode van de muzikale Romantiek. Met zijn vrouw Clara en kinderen woonde hij van 1844 tot 1850 in Dresden. De familie Schumann organiseerde hun verhuizing van Leipzig naar Dresden met de trein. Dat weten we, omdat de Schumanns dagelijks dagboeken bijhielden over elk detail. Ook schreven ze vele brieven en er zijn zelfs drie huishoudboekjes bewaard gebleven. Het leven van Robert en Clara Schumann kan zo heel goed worden gereconstrueerd. Op basis van oude kaarten kun je precies zien waar de huizen van Schumann stonden. Terwijl alle appartementen van de Schumanns in 1945 werden verwoest, werden na 1990 twee plaatsen waar ze muziek maakten herbouwd: in het Coselpalais achter de Frauenkirche gaf het echtpaar kamermuziekconcerten. Clara Schumann bracht voor het eerst het pianoconcert van haar man uit in Hotel de Saxe (nu Steigenberger).
4. Mozart: bezoek aan de koning
Uit originele brieven van Mozart bleek dat hij Pasen 1789 een week in Dresden verbleef. Hij probeerde hier zelfs een vaste baan te krijgen. Én speelde hier voor de koning. Mozart en later Beethoven (1796) gaven de concerten voor de koninklijke familie waarschijnlijk in de ‘muziekkamer van de keurvorst‘ van het Residenzschloss. Terwijl in 2019 de andere prachtige paradezalen van het paleis weer herrezen, wordt tegenwoordig in plaats van de muziekkamer het Münzkabinett getoond. Eén originele plek is nog steeds te zien – en te horen: het Silbermann-orgel in de Hofkirche, de huidige kathedraal, waarop Mozart heeft gespeeld.
5. Moord in de tram
De 34-jarige violist en componist Adolf Gunkel van het Dresdner Hoforkest wordt op 20 maart 1901 na een voorstelling in de tram terug naar huis lastiggevallen door een 49-jarige stalker met bloemen. Daaronder zijn twee pistolen verstopt, die ze plots tevoorschijn haalt en de arme violist in het openbaar doodschiet. Het lijkt een thriller, maar het is waargebeurd. De brute moordzaak maakte krantenkoppen in het hele land. De Duitse schrijver Thomas Mann ontleende er later nog inspiratie aan voor zijn werk Doktor Faustus. Het huis en graf van Gunkel kun je nog zien (Villa Hans-Böhm-Straße 5 en Trinitatis begraafplaats), de moordaanslag in de tram vond plaats in de Pfotenhauerstraße (Dresden-Johannstadt).
6. Zomerhuis van Wagner waar Lohengrin ontstond
De zomerhuizen van Wagner en Carl-Marie Weber liggen aan de rand van de stad en zijn prachtige muzikale plekken die je kunt bezoeken… Weber’s zomerhuis in Dresden Hosterwitz (Dresdner Straße 44) is nu een museum en ziet er bijna hetzelfde uit als in de jaren 1818 tot 1825. De muzikant verbleef hier toen om te ontspannen – of om zich naar ‘zijn’ koning te haasten in het nabijgelegen kasteel van Pillnitz. Op 5 kilometer afstand ligt het huis waar Richard Wagner in 1846 een zomervakantie van drie maanden doorbracht. Wagner werkte hier vooral aan zijn opera Lohengrin en ook andere grote werken werden hier voltooid. Het Lohengrin House en het barokke Graupa landhuis huisvesten nu de Richard-Wagner-Stätten. Dit dubbelmuseum vertelt het leven van de grote componist in beeld, muziek en interactieve installaties. Het is ook het oudste Richard Wagner Museum in een authentieke woonplaats.
7. Strauss regelt privétrein
Ook rondom Dresden Hauptbahnhof leeft de geschiedenis. Op de plek waar zich nu het Pullman hotel bevindt (Prager Str.2), stond tot 1945 het legendarische Hotel Sendig Europäischer Hof. Het was hier een komen en gaan van kunstenaars. Toen Richard Strauss in 1911 in de huidige Semper Opera zijn opera Rosenkavalier in première liet gaan, speelde ook de trein een belangrijke rol. Strauss was destijds werkzaam bij de Staatsoper in Berlijn, maar eigenlijk vond hij de kwaliteit van het Dresdner Ensemble stukken beter. Daarom liet hij bijna alle opera’s die hij componeerde in Dresden in première gaan. Voor de grote schare fans regelde hij een speciale trein van Berlijn naar Dresden. Het officiële premièrefeest met een exquisiet 6-gangenmenu vond plaats in Hotel Sendig Europäischer Hof, ideaal gelegen nabij Dresden Hauptbahnhof.
8. Oude katholieke begraafplaats
Wil je de drukte van de stad ontvluchten en opgaan in een oase van rust? Dan zijn historische begraafplaatsen een aanrader. Drie begraafplaatsen in Dresden zijn vanuit cultuurhistorisch oogpunt interessant. De oude katholieke begraafplaats (Friedrichstraße 54), om de hoek waar Wagner woonde, de Trinatis begraafplaats (Fiedlerstraße 1) en de Johannes begraafplaats (Wehlener Str. 13). Hier liggen veel muzikale grootheden begraven. Vooral de oude katholieke begraafplaats is prachtig, hier ligt onder andere Carl Maria von Weber, Saksische hofdirigent en componist, begraven. Zijn bekendste opera is “Der Freischütz”, die precies 200 jaar geleden (1821) in première ging en wordt beschouwd als de eerste Duitse romantische opera. De vele oude Italiaanse en Poolse teksten op de graven laten zien hoe internationaal Dresden al eeuwenlang is.
9. Station Dresden Neustadt: gedenkplaat deportatie
Het oude Leipziger Bahnhof, dat in de jaren 1850 nog werd uitgebreid en verbouwd, werd bij de opening van het nieuwe station Dresden Neustadt in 1901 niet gesloopt, maar verder gebruikt als goederenstation. Van hieruit werden de joden uit Dresden gedeporteerd naar concentratiekampen en getto’s, waaronder componist Arthur Chitz (1882-1944). Een gedenkplaat bij de ingang van station Dresden Neustadt herinnert ons hieraan (adres: Schlesischer Platz).
10. Huizen van Rubinstein en Rachmaninow
Door de spoorverbinding naar Rusland kwamen eind 19e eeuw/begin 20e eeuw ook Russische musici naar Dresden, waaronder Alexander Skrjabin als bezoeker, Anton Rubinstein en Sergej Rachmaninow. Rachmaninow woonde vlakbij Dresden Hauptbahnhof. Zijn oorspronkelijke huis werd in 1945 verwoest. (Sidonienstraße 6, vandaag Reitbahnstraße 36), maar de Russische kerk (Fritz-Löffler-Straße 19), waarvoor hij zelfs verwarming schonk, is nog steeds bewaard gebleven. Hij werd verliefd op Dresden en kocht hier zelfs twee huizen als investering, waarvan het gebouw aan de Trachenberger Strasse 23 nog steeds staat. Rubinsteins huis in Kleinzschachwitz is nu privé.
Reageer