Van D-day naar vrijheid: sporen door de oorlog

In 2020 was het 75 jaar geleden dat de Duitse Wehrmacht zich overgaf in Berlijn, waarmee de Tweede Wereldoorlog in Europa tot een einde kwam. Nu er steeds minder ooggetuigen zijn, worden de plekken vol historie en herinnering alleen maar belangrijker. Per trein reisden wij langs 7 plekken in Europa waar geschiedenis werd geschreven, traden in de voetsporen van de soldaten die op D-day landden en ontdekten aangrijpende verhalen over oorlog, verzet én bevrijding. 

Startpunt: Caen, Normandië
Eindpunt: Berlijn 
Reis via: Caen (D-day stranden), Parijs, Neurenberg, Praag, Krakau (Auschwitz)  
Aantal dagen: 10 dagen

Hoewel het verbindende thema van deze treinreis ‘Tweede Wereldoorlog en bevrijding’ is, zijn bijna alle bestemmingen op deze route populaire (citytrip) bestemmingen. Er valt genoeg te beleven buiten het thema oorlog. Ook kan de route makkelijk worden opgedeeld in meerdere delen. Zie hiervoor ons informatiekader aan het einde van dit artikel.

Normandië: le Mémorial & de D-Day stranden
Parijs: vrijheidsmuseum & ondergrondse commandopost
Neurenberg: Nazi-propaganda en gerechtigheid
Praag: heldendaad van het verzet
Krakau & Auschwitz
Berlijn: de laatste slag
Praktische info en treinverbindingen

Normandië

6 juni 1944: D-day

Soldaten duiken ineen als hun boot door een golf raast. Ze stuiteren weer op het water en stormen de zee in, waarbij de troepen onder zwaar geweervuur alles geven om het strand te bereiken en dekking te zoeken… Velen zijn bekend met deze spectaculaire scenes, in ons geheugen gegrift door films en series als Saving Private Ryan en Band of Brothers. En terecht. Dit was het begin van de Europese weg naar vrijheid en een mooi beginpunt van onze treinreis vol oorlogsherinneringen.

Toen de gevechten Caen bereikten, eindigde meer dan een derde van de stad in puin. Tegenwoordig vind je er Le Mémorial de Caen, een oorlogsmonument en museum, bovenop een voormalig Duitse commandopost. “Maar je vindt hier geen militaire voertuigen of wapens”, verduidelijkt onze gids Maryline. “De oprichter van het museum, een voormalig burgermeester van Caen, wilde vooral aandacht voor vrede.”

En dat is nog altijd de belangrijkste focus van het museum, dat jaarlijks door meer dan 400.000 schoolkinderen wordt bezocht. Je kunt hier makkelijk een hele dag doorbrengen, er zijn verschillende tentoonstellingen en archiefbeelden. Onder andere wordt de film ‘D-Day’ vertoond, een eerbetoon aan de 90.000 soldaten en 20.000 burgers die hier stierven. Ook zien we ‘Europa’, een film die begint met de heftige waarschuwing over hoe kwetsbaar vrede is: “Iedereen die een rustig leven wenst, heeft pech gehad in de twintigste eeuw geboren te zijn.”

Platteland vol heggen en herinneringen

Vanaf het station in Caen worden begeleide dagtours aangeboden. Je stapt hier direct in een auto of busje, om samen met een gids naar Le Mémorial de Caen en de invasiestranden te gaan. Juist met een gids hoor je die aangrijpende en persoonlijke verhalen, waardoor de oorlog zoveel meer wordt dan aantallen en monumenten.

Terwijl we over de smalle landweggetjes naar de stranden rijden, komen we langs vele monumenten en aandenkens aan de invasie. De gids wijst ons ook op minder duidelijke herinneringen, zoals de heggen. “Deze bleken zeer gevaarlijk voor de geallieerde parachutisten”, legt onze gids uit. “De soldaten kwamen vaak kilometers van hun geplande gebied terecht en moesten hun weg door het platteland zien te vinden. Door de vele heggetjes op elk veld konden ze slecht zien waar ze nu precies waren.” 

Om deze reden kregen parachutisten een klein apparaatje mee, dat bij het indrukken een klikgeluid maakte. “Als je één klik hoorde, moest je altijd met twee klikken antwoorden. Een simpele manier om vriend van vijand te onderscheiden.” Er was alleen één probleem: het geluid van het herladen van een Duits geweer maakte óók twee klikken. Een ongelukkig toeval dat voor sommige soldaten fataal bleek. “Uiteindelijk moesten ze codewoorden gebruiken. Woorden die voor Duitsers moeilijk uit te spreken zijn, zoals ‘splash’ en ‘thunder’.”

De stranden

We komen aan op hét D-day strand: Omaha Beach. Dit is het beroemdste van de vijf landingsstranden, waar ook de hevigste gevechten plaatsvonden. De Amerikanen namen uiteindelijk het strand in, maar betaalden daarvoor een hoge prijs. Van de 35.000 die landden, waren er 4700 die sneuvelden, gewond of vermist raakten: het hoogste verliespercentage (ruim 13%) van alle vijf de landingszones. Het strand werd dan ook al snel Bloody Omaha genoemd.

De Amerikaanse en Duitse militaire begraafplaatsen bij respectievelijk Omaha Beach en La Cambe zijn beide op hun eigen manier indrukwekkende, emotionele gedenkplaatsen voor de gevallenen. De Amerikaanse begraafplaats is een aangrijpende plek die de overwinnaar eert, terwijl de Duitse opvalt in z’n eenvoud. We kijken naar alle kruisen en bedenken ons hoeveel (jonge) levens hier verloren zijn gegaan. Eens te meer beseffen we hoe gelukkig de meesten van ons mogen zijn nooit een oorlog mee te hoeven maken.

Aangrijpende verhalen

Onze gids vertelt ons diverse verhalen over de jonge mannen die hier omkwamen, velen van hen nauwelijks volwassenen. Een vader en zoon die stierven, een oom en een neef, een hele Duitse tankbemanning die samen werd gedood en begraven. Of het trieste verhaal van twee Amerikaanse broers die sneuvelden in verschillende veldslagen, maar na de oorlog herenigd werden op de begraafplaats bij Omaha Beach. 

De Amerikanen leden ook zware verliezen bij Pointe du Hoc, een steile klif tussen Omaha Beach en Utah Beach, waar een Duitse batterij met 6 kanonnen was geïnstalleerd. We lopen over een maanachtige landschap vol kraters, het bewijs van de wrede gevechten die hier ruim 75 jaar geleden plaatsvonden.

Parijs

Bijna compleet verwoest

Vanuit Caen treinen we in twee uur naar Parijs. Wat weinig (Nederlandse) geschiedenisboeken vermelden, is dat het maar weinig scheelde of de Franse hoofdstad zou er compleet anders hebben uitgezien. Hitler gaf in 1944 namelijk het bevel Parijs, evenals Warschau, met de grond gelijk te maken, voor dat deze steden in handen van de vijand zouden vallen. De nazi’s plaatsten hiervoor onder meer explosieven onder alle bruggen over de Seine, in het Louvre, de universiteit, het Palais Royal en op de Eiffeltoren. 

De strikte orders van Hitler lagen op het bureau van de kersverse stadscommandant van Parijs, Dietrich von Choltitz. Hitler wilde zelfs dat de laatste V1-raketten op Parijs zouden worden afgevuurd en dat de Luftwaffe – of wat er nog van over was – in actie zou komen om de stad in puin achter te laten.

Von Choltitz stond voor de moeilijke keuze tussen zijn plicht als officier, die een eed aan de Führer had afgelegd, en het vreselijke idee om verantwoordelijk te zijn voor de vernietiging van talloos erfgoed van onschatbare waarde. De Zweedse diplomaat Raoul Nordling bemiddelde tussen de Fransen en de Duitsers en wist Von Choltitz te overtuigen Parijs voor verwoesting te sparen. Hij leverde zo een belangrijke bijdrage aan de bevrijding van Parijs.

Von Choltitz zou uiteindelijk een geheime deal met de geallieerden hebben gesloten. Hij kon, zonder zijn eed te schenden, de witte vlag hijsen, capituleren en het leven van zijn soldaten sparen. Hij gaf het vrijwel ongeschonden Parijs op 25 augustus 1944 over.

Ondergrondse bevrijdingsplannen

Gelukkig kunnen we in Parijs dus nog genieten van al het eeuwenoude moois, wat Hitler niet wist te verwoesten. Al direct na aankomst van onze trein op het Gare St. Lazare nemen we een kijkje in de Rue d’Anjou, een smalle straat op nog geen 5 minuten lopen vanaf het station. Het was hier op nummer 78 waar Nordling zijn verwoeste pogingen deed om Parijs van de ondergang te redden. Een plaquette herinnert aan deze heldendaad .

Absolute must tijdens ons bezoek is het gloednieuwe museum gewijd aan de Franse verzetshelden Jean Moulin en Henri Rol-Tanguy en de bevrijding van Parijs in augustus 1944. In het Musée de la Liberation de Paris (14e arr., nabij station Denfert-Rochereau) vinden we nauwelijks info over de Nordling en Von Choltitz, maar je kunt hier wel de historische strijd om de bevrijding van de Franse hoofdstad levensecht meemaken. In een ongebruikte schuilkelder, 20 meter onder het huidige museum, plande verzetsleider Henri Rol-Tanguy de bevrijding van Parijs. Met een augmented reality-bril duiken we in de rol van journalist en ontdekken we wat er in augustus 1944 in deze kamers allemaal gebeurde.

We overnachten op loopafstand van het Musée de la Liberation de Paris, in het Solar hotel (22 Rue Boulard). Dit duurzame lowbudgethotel met een heerlijk rustige binnentuin is een fijne plek om je even aan de drukte van de Franse hoofdstad te onttrekken en je op te laden voor het volgende, Duitse avontuur.

Neurenberg

Nazi-propaganda

Eén van de langere treinritten is die van Parijs naar Neurenberg, met een overstap in Frankfurt. We zitten zesenhalf uur in de trein, het perfecte moment en de perfecte plek om ons wat in te lezen in wat er gebeurde ná de oorlog. Maar ook welke rol onze volgende bestemming had voor het Derde Rijk. Hier zweepte Hitler namelijk de massa op tijdens de beruchte NSDAP Reichsparteitage. Onze gids Werner van de lokale tourfirma ‘History for Everyone’ neemt ons dan ook eerst mee naar het Reichsparteitagsgelände.

“Voor de nazi’s was Neurenberg heel belangrijk”, vertelt hij in de tram die vanaf Neurenberg Hauptbahnhof zuidwaarts gaat. “Deze middeleeuwse hoofdstad van Duitsland had een enorme politieke betekenis. Het was één van Hitlers favoriete steden, met een perfect bewaard gebleven architectuur. Tevens vertrok vanuit Neurenberg in 1835 de eerste stoomtrein van Duitsland, waardoor het een eeuw later nog altijd een belangrijk centrum in het spoornet vormde. Voor de nazi’s dus de ideale plek om te pronken met de grootsheid van Duitsland.” 

Plek vol symbolische grootsheid

We komen aan op het Zeppelinfeld, een enorm, open gebied in de zuidelijke buitenwijken van Neurenberg, waar nog altijd de gigantische kalkstenen Steintribune staat waarop Hitler tijdens partijbijeenkomsten zijn toespraken hield. We kennen allemaal de – letterlijk – schreeuwende beelden. Ook bevindt zich hier de nooit gebruikte congreshal en de Große Straße, de enorme paradelaan in het midden.

“De hele ideologie ligt weerspiegelt in de architectuur’’, legt Werner uit. “Het volledige complex barst van de symboliek. Zo weerspiegelt de congreshal in het aangrenzende meer, waardoor het gebouw nóg grootser moest lijken. Nog indrukwekkender waren alle ideeën voor binnenin. Zo is er een glazen dak, waardoor Hitler vanaf zijn spreekgestoelte mooi verlicht zou worden door de zon, als ware hij de Messias. En de Große Straße werd zo aangelegd, dat je in de verte het silhouet van het kasteel van Neurenberg dramatisch over de stad ziet toornen. Ironisch genoeg hielp deze brede laan ook de Britse piloten zich ’s nachts te oriënteren, om zo de bommen op de juiste plek te werpen.’’

“Eigenlijk zit Neurenberg behoorlijk in zijn maag met het complex”, vertelt Werner. “Decennia lang wist niemand wat ermee te doen. Het kostte 70 miljoen euro om het te conserveren.” Ondanks de kosten erkent de stad uiteraard de enorme historische betekenis van deze plek en wordt het dus ook bewaard voor (de lessen voor) toekomstige generaties. Want het is ronduit overweldigend om hier te staan. Op de exacte plek waar Hitler de massa toesprak. “Het helpt ons de kracht van propaganda te laten zien”, aldus Werner.

We overnachten op een andere historische plek: het Park Plaza hotel (Bahnhofstraße 5), recht tegenover het station. Het hotel werd door de nazi’s gebouwd in de jaren ’30 en ademt in alles nazi-architectuur. Na de oorlog namen de Amerikanen het hele gebouw over en tijdens de Processen van Neurenberg sliepen hier de internationale rechters en advocaten. 

Processen van Neurenberg 

Neurenberg – om precies te zijn Rechtszaal 600 van het lokale gerechtsgebouw – was ook de plek waar 24 prominente nazi-functionarissen terechtstonden voor een internationaal rechterspanel. Het Proces van Neurenberg vond plaats tussen november 1945 en oktober 1946. Elf maanden lang werd geprobeerd het recht te laten zegevieren en de verantwoordelijken voor de vele oorlogsmisdaden (gepland of uitgevoerd) eerlijk te berechten. Uiteindelijk werden 10 van de 24 veroordeelden geëxecuteerd.

Waarom Neurenberg? De stad werd vooral om praktische redenen gekozen, omdat de geallieerden nergens anders in Duitsland een gerechtsgebouw en gevangenis van voldoende omvang konden vinden, die nog intact was. Bovendien waren veel verdachten gevangengenomen in de Amerikaanse bezettingszone, waar Neurenberg in lag. Zij vluchtten hier vaak bewust naartoe, uit angst voor een – volgens hen – onmenselijke Sovjetwraak. 

“De belangstelling voor deze plek is de afgelopen 30 jaar enorm gegroeid”, legt museumdirecteur Henrike Claussen uit. “Hoe meer het Internationaal Gerechtshof in Den Haag in het nieuws kwam, hoe meer bezoekers hier kwamen.” De rechtszaal, die tot februari 2020 in gebruik bleef, is nu een museum, gewijd aan een cruciaal moment in de wereldgeschiedenis. We komen hier alles te weten over de oorlogsmisdadigers, de processen en de impact die ze tot op de dag van vandaag hebben. Naast de glimmende kroonluchters en marmeren deurpost, oogt de rechtszaal zelf eigenlijk niet heel bijzonder. Maar het idee dat hier de grootste misdadigers van de twintigste eeuw werden berecht, maakt het een zeer indrukwekkende plek.  

Praag

Operatie Anthropoid

De snelste treinverbinding van Neurenberg naar Krakau is via Berlijn (bijna 11 uur, inclusief overstap op Berlijn Hauptbahnhof). Wij kiezen echter voor een andere route via Praag, een ideale tussenstop tijdens deze reis. Omdat het een heerlijke stad is om een paar dagen te verblijven, én omdat het barst van de geschiedenis.

De Tsjechische hoofdstad is natuurlijk wereldwijd bekend vanwege de Karlsbrug en de fenomenale middeleeuwse binnenstad, maar wie wist dat hier in 1942 één van de grootste klopjachten in de geschiedenis van het Derde Rijk plaatsvond? Dit als gevolg van de aanslag op SS-Obergrupenführer Reinhard Heydrich.

De meedogenloze Heydrich was één van de architecten van de Holocaust en ook als Reichsprotektor van Protectoraat Bohemen en Moravië voerde hij een bruut regiem. Al direct na zijn aantreden in het huidige Tsjechië liet hij honderden verzetsstrijders executeren, wat hem de bijnaam ‘de slager van Praag’, ‘de beul’ of ‘het blonde beest’ opleverde. Zijn dood op 4 juni 1942 was een grote tegenslag voor Hitler en de enige geslaagde aanslag op een nazikopstuk.

Operatie Anthropoid, de militaire operatie om Heydrich te vermoorden, vond plaats op 27 mei 1942 in de wijk Liben. “Verzetsstrijders Jan Kubiš en Josef Gabčík wachtten geduldig op Heydrich, die altijd in zijn zwarte Mercedes met open dak van zijn huis naar de Praagse burcht reed’’, vertelt onze gids Hubert. ‘’Ze sloegen toe met een pistool en handgranaat. Het pistool haperde, maar Heydrich werd in de rug getroffen door granaatsplinters. Hij bezweek acht dagen later in het ziekenhuis.’’ Op de plek van de aanslag in Libeň staat nu een monument ter ere van de helden van operatie Anthropoid.

Brute wraak

Na de aanslag ontketenden de nazi’s een terreur van ongekende proporties tegen de bevolking. ‘’Iedereen boven de 15 jaar moest zich bij de politie melden, anders zou je worden neergeschoten’’, vervolgt onze gids. ‘’Er werd een beloning van 1 miljoen Reichsmark uitgeloofd voor de gouden tip. Waar waren de moordenaars? Zo’n 21.000 Duitsers doorzochten meer dan 36.000 woningen, zonder resultaat.’’ De wraak was bruut: 2 dorpen werden met de grond gelijk gemaakt. 

Verraad bracht de nazi’s op het spoor van Jan Kubiš en Josef Gabčík, die zich samen met vijf andere strijders schuilhielden in de Heilige-Cyrillus en Heilige-Methodiuskerk. ‘’In de vroege ochtend van 18 juni bestormden zo’n 800 nazi-soldaten de kerk. De verzetsstrijders pleegden daarop zelfmoord om niet in handen van de nazi’s te vallen.’’ 

De kerk ligt in het centrum van Praag. Bij het gedenkteken zien we de kogelgaten van de Duitse mitrailleurs in de wand en ook het jaartal in de stoeptegeltjes herinnert aan de heldendaad. In de crypte bevindt zich een museum over de aanslag, net als de bustes van Jan Kubiš en Josef Gabčík, die na de oorlog tot nationale helden zijn verklaard. Het is niet moeilijk om je voor te stellen hoe de strijders zich in deze kleine gesloten ruimte, met het einde naderend, moeten hebben gevoeld. 

Krakau / Auschwitz

Schindler’s fabriek

Krakau is de voormalige koninklijke hoofdstad van Polen en biedt een in Polen ongeëvenaarde architecturale mix van alle grote Europese bouwstijlen – Romaans, Gotisch, Renaissance, barok en art nouveau. De vele studenten en leuke horeca zorgen voor een levendige sfeer, waardoor Krakau de laatste jaren een populaire stedentripbestemming is geworden. Veel reizigers combineren Krakau met een bezoek aan Auschwitz, dat zo’n 65 kilometer ten oosten van de stad ligt.

In Krakau zelf gaan we eerst naar de fabriek van Schindler. Hier redde Oskar Schindler tijdens de oorlog meer dan duizend Joodse werknemers van transport naar de vernietigingskampen. De fabriek bevindt zich in de wijk Podgórze, een half uurtje lopen of kort tramritje vanaf het centrum. Hoewel slechts een klein deel van het gedeelte over Schindler zelf gaat, maken de originele vertrekken en de expositie ‘Krakau onder nazi-bezetting’ indruk. ‘Whoever saves one life, saves the world entire’ meldt een gedenkteken aan de fabriekswand.

Volgens Krakauers is de échte held Tadeusz Pankiewicz, een apotheker die als enige in het getto bleef werken. De vaak schaarse medicijnen en farmaceutische producten die aan bewoners regelmatig gratis werden afgeleverd, redden vele levens. De apotheek is nu een museum.

Auschwitz

In Krakau word je overspoeld met aanbieders van georganiseerde dagtours per bus naar Auschwitz, onder begeleiding van een gids. Ongetwijfeld de makkelijkste optie, maar wij kiezen voor het lokale boemeltje, dat in 1,5 uur van Krakau Glowny naar Oswiecim kachelt. Voor deze reis hoef je overigens geen Interrail-dag te gebruiken, want een retourtje Krakau – Oswiecim met het regionale stoppertje is slechts 8 euro. 

Wachtend op wat komen gaat, worden we steeds stiller. Ook de 20 minuten lange wandeling van het fonkelnieuwe station van Oswiecim naar Auschwitz 1 leggen we in stilte af. Het blijft onwerkelijk om je voor te stellen wat hier meer dan 75 jaar geleden heeft plaatsgevonden. In de trein las ik een artikel naar aanleiding van de 75-jarige bevrijdingsdag van het kamp. Vooral bijgebleven is het verhaal van een buurtbewoner. “Geen enkel hek kon de stinkende rookwolken tegenhouden. Bij sterke wind vanaf Birkenau waren ze tot op het station te ruiken. Ook zagen we soms overal witgrijze asvlokjes. We dachten eerst nog aan sigarettenas, maar later wisten we natuurlijk wel beter.”

Je kunt het kamp op eigen houtje bezoeken, maar tijdens een guided tour krijg je uiteraard veel meer details en verhalen mee die je aan het denken zetten en die je anders wellicht zouden ontgaan. De tours zijn goed georganiseerd in groepen van maximaal 15 personen en door de koptelefoons dringt alle informatie goed tot je door. Auschwitz 1 is het oorspronkelijke kamp, bestaande uit rode bakstenen gebouwen, vrijwel allemaal nog intact. Auschwitz 2 is vernietigingskamp Birkenau, een paar kilometer verder, waar de meeste mensen werden omgebracht en waar de nazi’s de meeste sporen uitwisten. 

Onvoorstelbare geschiedenis

Onze Poolse gids Agnieszka benadrukt direct dat het hier om Duitse kampen gaat op Pools grondgebied, een politieke discussie die voorafgaand aan ons bezoek oplaaide. We staan stil onder de bekende metalen boog ‘Arbeit macht frei’. Hier speelde dagelijks ook het orkest, wanneer de dwangarbeiders het kamp verlieten. Agnieszka wijst ons ook op het gebouw waar de gevangenen hun nummer getatoeëerd kregen. 

Een bord toont de wrede feiten: 1,1 miljoen mensen stierven in Auschwitz, waarvan 90 procent joods en de meeste in de gaskamers. Velen direct na aankomst. ‘’Vaak hadden de slachtoffers niet eens angst voor een douche’’, legt Agnieszka uit. ‘’De langste treinreis was 11 dagen, vanuit Griekenland. Dan was een douche heel vanzelfsprekend’’. Het kijkje in de gaskamer, waar je duidelijk nog de opening in het dak ziet waardoor het Zyklon B werd gesmeten, geeft ons rillingen. 

‘’Auschwitz was naast een vernietigingskamp ook een geldmachine’’, vervolgt Agnieszka. ‘’Alles werd afgenomen en systematisch verwerkt. Persoonlijke bezittingen van de slachtoffers gingen naar de Duitsers.’’ Achter hoge ramen zien we duizenden overgebleven brillen, koffers, potten en pannen. De menselijke schaal wordt zo wel pijnlijk duidelijk. “De Sovjets vonden bij de bevrijding ook nog 7000 kilo haar, nog te wachten om verkocht te worden. Auschwitz was ideaal om geld te verdienen.” 

Birkenau

Een gratis shuttlebus brengt ons van Auschwitz 1 naar Auschwitz-Birkenau, het ‘eigenlijke’ vernietigingskamp. Deze gebouwen, barakken en ruïnes met 13 kilometer hekwerk en prikkeldraad was het grootste nazi-vernietigingskamp. Er waait een gure oostenwind over het open terrein. Het is onvoorstelbaar hoe mensen hier in barre omstandigheden überhaupt konden overleven. De dunne kampkleding en primitieve barakken boden nauwelijks bescherming tegen de ijzige winters. Wie niet in de gaskamers belandde, stierf hier wel door kou, honger of ziekte.  

Hoewel de nazi’s op het laatste moment nog alles in het werk stelden bewijsmateriaal van de massamoorden te vernietigingen, zijn de vele overblijfselen de stille getuigen van een vreselijk hoofdstuk uit de geschiedenis. ‘’Er zijn momenteel nog zo’n 200 overlevenden. Dat waren er in 2010 nog zo’n 1000’’, vertelt Agnieszka. “Des te belangrijker wordt het, voor iedereen, deze plek zelf te bezoeken.” Want zoals een tekst in Auschwitz 1 beschrijft: ‘Those who do not remember the past are condemned to repeat it’.

Op 27 januari 1945 werd Auschwitz door de Russen binnengevallen en werden de laatste uitgeputte gevangenen bevrijd. Van de meer dan 8000 kampbewakers zijn er uiteindelijk slechts 900 berecht. 

Een bezoek aan Auschwitz laat je uiteraard niet onberoerd. De hele dag zijn we stiller dan normaal, de verhalen spelen zich nogmaals in ons hoofd af. Dit is zonder twijfel het meest indrukwekkende bezoek van onze reis waar we even van moeten bijkomen. 

Berlijn 

De eindstrijd

De volgende ochtend nestelen we ons in de comfortabele blauwe stoelen van de Poolse Intercity en reizen we vanuit Krakau via Warschau naar Berlijn (overigens is er inmiddels een dagelijkse directe verbinding van 7 uur). Heerlijk om even uit te rusten. Even geen oorlog, maar simpelweg genieten van het groene landschap, wat na gisteren ineens voelt als een enorme luxe. Voor we het weten staan we op Berlijn Hauptbahnhof, eindpunt van onze reis, waar we weer een compleet ander oorlogsperspectief gaan zien.

Berlijn werd begin mei 1945 bevrijd door de Russen. Verspreid over de stad vind je nog altijd veel sporen van de oorlog en van de laatste grote slag van de Tweede Wereldoorlog in Europa, de Slag om Berlijn. 

Direct vanuit Berlin Hauptbahnhof loop je de geschiedenis in, want vanaf het perron zien we de Rijksdag al liggen. Het zijn slechts enkele honderden meters, maar voor de Russische soldaten die zich hier op 28 april 1945 hadden verschanst was het een bijna onoverbrugbare afstand. ‘’De rode granieten Moltkebrücke, op 100 meter van het Hauptbahnhof, werd aan beide zijden gebarricadeerd en zwaar verdedigd door 5000 SS’ers en Volkssturm-milities’’, vertelt onze gids Holger van Berlin Taiga Tours, die ons met een opvallende, groene Russische minibus oppikt. “Na twee dagen van heftige gevechten kon het Rode Leger de rode vlag op de Rijksdag hijsen.” Ironisch genoeg is de Zwitserse ambassade één van de weinige gebouwen die de zware gevechten rondom de Rijksdag heeft overleefd. 

We toeren met Holger in ‘Russische stijl’ langs de punten van de Slag om Berlijn. Zijn verwarming heeft slechts twee standen: uit of heet. “Mijn bus is gemaakt om de Russische winters te doorstaan, dus de jassen kunnen uit.”

Duitsland geeft zich over

We rijden eerst naar de Berlijnse buitenwijk Karlshorst en stoppen bij een statige, grauwe villa omringd door enkele tanks en artillerie in de tuin. In deze oude officierskantine van het Duitse leger werd letterlijk en figuurlijk geschiedenis geschreven. In de historische, halflege zaal met glimmend parket ondertekende de Duitse opperbevelhebber op 8 mei 1945 de onvoorwaardelijke capitulatie van zijn land. Aan de muur Amerikaanse, Engelse, Franse en Russische vlaggen en er speelt een film die de historische gebeurtenis weergeeft. 

In het gebouw bevindt zich nu het Duits-Russisch Museum, met een indringende, permanente tentoonstelling over operatie Barbarossa (de aanval op Rusland in 1941) en de vele wreedheden tijdens deze vernietigingsoorlog. Eén van de pronkstukken hangt verscholen in een kamertje bij de ingang: een originele stadsplattegrond van Berlijn, gevonden in de Führerbunker op Hitlers bureau. De verdedigingszones zijn in het rood aangegeven en de blauwe pijlen geven de posities van het Rode leger aan. 

Een andere plek in Berlijn die zeker een bezoek waard is, is het Sowjetisches Ehrenmal in het Treptower Park. Dit is het grootste oorlogsmonument van Duitsland. Het is een eerbetoon aan de meer dan 20.000 gesneuvelde ‘Rotarmisten’ en dient ook als graf voor 7.000 van hen. “Het beeld en de treurwilgen langs de laan die naar het monument voeren, staan voor verdriet”, legt Holger uit. Een groot beeld toont een huilende Russische moeder die haar zoon heeft verloren. Ook het gigantische beeld van een Russische soldaat spreekt voor zich. Hij draagt een gered Duits kind op zijn linkerschouder en vertrapt een verbrijzeld hakenkruis. 

Flakturm Humboldthain

De laatste stop op onze tour door Berlijn is de Flakturm Humboldthain, een voormalig nazi-afweergeschut pal naast het spoor, dat 70 meter boven de grond uit torent. “Hier waren er zes van gepland”, vertelt Holger. ‘’Slechts drie waren er klaar. Veel bijgedragen aan de verdediging van de stad hebben ze niet. De meest succesvolle heeft tijdens de oorlog maar 32 vliegtuigen neergehaald. Bovendien waren er voor één vliegtuig wel 3000 schoten nodig. Ook tijdens de Slag om Berlijn bleken ze zinloos. De Sovjets zijn de bunker gewoon gepasseerd, zonder ‘m te veroveren.” 

Voor de Berlijnse bevolking was het tijdens de hevige bombardementen aan het einde van de oorlog echter een broodnodige schuilplaats. ‘’De capaciteit was maximaal 18.000 man, maar op sommige dagen zochten hier meer dan 40.000 burgers hun toevlucht. Dat leidde soms tot dramatische omstandigheden. Er zijn hier zelfs enkele kinderen geboren.’’ De nazi’s wilden met de bunkers pronken en ze na de ‘Endsieg’ gebruiken voor woningen. Zover is het nooit gekomen. Nu kunnen we het 70 meter hoge gevaarte via slingerende trappen en een grindpad beklimmen. Vanaf de twee torens (de derde is gesneuveld) is de koepel van de Reichstag zichtbaar en heb je een weids uitzicht over de stad, waar nog vele ontdekkingen op je wachten. 

Lees meer over de laatste grote slag van WW2 in Europa in ons Engelstalige artikel ‘The Battle of Berlin: 15 silent witnesses‘.

Natuurlijk kun je je citytrip Berlijn zo lang maken als je wil, met de Interrail pas kies je zelf wanneer je terug naar Nederland reist. Wil je overnachten op een historische plek? Kies dan voor het chique hotel Adlon (al is het maar voor één nacht, Unter den Linden 77), direct naast de bekende Brandenburger Tor, in het hart van de stad. Verder zijn er talloze geweldige ‘groene’ hotels in Berlijn, die allemaal zeer betaalbaar zijn.

Treinverbindingen