Dwars door Polen naar de Tatra’s

Van onverwacht prachtige stranden aan de Golf van Gdańsk naar de grillige bergtoppen van het Tatragebergte. Deze treinreis, dwars door Polen, laat je een unieke variatie zien aan landschappen en stedenschoon. Met overal sporen die herinneren aan de dramatische, maar ook indrukwekkende rol van dit land in de geschiedenis van Europa. 

Deze railtrip neemt je mee van Gdańsk en de stranden aan de Oostzee via must-sees Warschau en Krakau naar de grens met Slowakije in het Tatragebergte. Een combinatie van zee, bergen en drie boeiende steden. Een afwisselende reis in comfortabele Intercitytreinen, met snelle en rechtstreekse verbindingen tussen alle bestemmingen onderweg. Pluspunt zijn de goede restaurants aan boord, met bediening op de plaats. Zo geniet je van een heerlijk diner, terwijl je alle facetten van Polen leert kennen. 

Hoewel de Poolse grens maar zo’n vijfenzeventig kilometer van Berlijn ligt zijn we zelden per trein die grens overgestoken. Terwijl een comfortabele Intercity viermaal per dag Berlijn en Warschau rechtstreeks met elkaar verbindt. Gek genoeg keken we waarschijnlijk toch te vaak richting het westen. Maar nu, op een donderdagmiddag, stappen op de PKP-Intercity van station Berlin Gesundbrunnen naar Gdańsk (Dantzig) Glowny, een reis van bijna zes uur. De trein is modern, met zowel rijtuigen met een open indeling als compartimenten. Pluspunt is de Speisewagen, ook wel aangeduid als Wagon Restaurant en herkenbaar aan een rode balk aan de buitenzijde. Je kunt dit inderdaad een restaurant noemen, met ruimte voor 36 gasten die zitten op rode pluchen banken. Op het menu staan typisch Poolse gerechten, zoals Pierogi (gevulde hapjes van deeg), Zurek, een traditionele zure roggesoep en Szarlotka, een taart van geraspte Poolse appels met suiker en kaneel. Ook Łomża ontbreekt niet, bier dat door een van de laatste onafhankelijke Poolse brouwerijen wordt geproduceerd. Dit, goed eten aan boord, is iets wat in veel Oost-Europese treinen mogelijk is. Het geeft het reizen met de trein nét dat beetje extra.

Eenzame stationnetjes en gekroonde koningen

Al snel na het doorkruisen van de Brandenburger bossen, doemt Frankfurt aan de Oder op aan de gelijknamige grensrivier, Odra in het Pools. Die vormt over een afstand van 162 kilometer de Duits-Poolse grens en deelt de stad sinds 1945 in tweeën. Het oostelijke stadsdeel heet Słubice, met de Stadtbrücke over de rivier als belangrijke grensovergang. Vanuit ons treinraam zien we de exacte grens, gemarkeerd door een paaltje met de Duitse driekleur. We drinken onze koffie en luisteren op Spotify naar het nummer Frankfurt Oder van de Duitse band Bosse. Velen zullen de melodie herkennen van de BLØF-hit Zoutelande.

We rijden de regio Wielkopolska binnen, wat zoiets als ‘Groot Polen’ betekent. In de middeleeuwen werd hier de Poolse staat gesticht en de streek telt veel historische bezienswaardigheden. Kastelen, paleizen en industrieel erfgoed in overvloed. Onderweg zien we vooral eenzaam gelegen stationnetjes met immense, lege perrons. 

Net als de melancholie dreigt toe te slaan, komen we aan in Poznan. Deze studentenstad was de eerste hoofdstad van Polen en wordt gezien als de geboorteplaats van de Poolse staat. Hier staat de oudste kathedraal van het land, de plek waar ooit Poolse koningen werden gekroond. Een moment van korte twijfel. Uitstappen? Poznan staat bekend om de kleurrijke Oude Markt, een van de mooiste pleinen van Europa. En dat op maar tien minuten lopen van het station. Vanuit de trein vangen we nog nét een glimp op van het Raadhuis met de twee gietijzeren geiten die vanuit de klokkentoren elkaar om twaalf uur ’s middags twaalf kopstoten geven.

Gdańsk: levendigheid van een Hanzestad

Als we na een reis van zes uur Gdańsk binnenrijden, zijn bijna alle plekken van het rijdende restaurant nog bezet en dan loopt ineens bij Gdańsk Główny de trein leeg.  Het station blijkt een ware spoorwegkathedraal in neorenaissancestijl. Net als vrijwel de hele binnenstad werd ook dit gebouw aan het einde van de Tweede Wereldoorlog verwoest, maar weer in oorspronkelijke stijl herbouwd. Op vijftien minuten loopafstand ligt de Gouden Poort, aan het begin van de Ulica Długa. Een prachtig gerestaureerde binnenstad ligt aan je voeten en doet oude Hanzetijden herleven. Gdańsk ontwikkelde zich tot het belangrijkste handelscentrum in Centraal-Europa. Rondom de Długa (Lange Straat) en Długi Targ (Lange Markt) tot aan de oevers van de Motlawa zie je nog altijd sporen van rijkdom. Levendige cafés, bars en terrassen rijgen zich aaneen tegen een achtergrond van historische bouwen uit de Hanzetijd. Mata Sztuka is de beste cocktailbar van de stad, wie mooi uitzicht wil gaat naar de rooftopbar High Five. 

Grootste oorlogsmuseum van Europa

Gdańsk is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van Europa. Even ten noorden van de stad, op het schiereiland Westerplatte, vond op 1 september 1939 de eerste slag van de Tweede Wereldoorlog plaats, met beschietingen door de Duitse Wehrmacht vanaf het schip Schleswig-Holstein. Een bus voert ons, via indrukwekkende verlaten scheepswerven, naar een granieten monument, vervallen bunkers en een oude Poolse commandopost. De stad huisvest het Museum van WOII (Muzeum II Wojny Światowej) en daarmee het grootste oorlogsmuseum van Europa. Dit wordt geprezen om zijn indrukwekkende collectie, maar krijgt ook kritiek. Onder invloed van de regeringspartij (PIS) is in het museum te veel nadruk komen te liggen op het Poolse patriottisme tijdens de oorlog. Oordeel zelf, want dit museum is zowel binnenin als aan de buitenzijde – het gebouw heeft de vorm van een reusachtige granaatinslag! –indrukwekkend. 

De heldhaftigheid van Solidarnośc  

En Gdánsk is ook de geboorteplaats van Solidarnośc, de arbeiders- en democratiebeweging die aan het einde van de Koude Oorlog de aanzet gaf tot de val van de communistische regering. De charismatische leider Lech Wałęsa kreeg in 1980 zeventienduizend arbeiders op de been. Zij streden voor betere mensenrechten in communistisch Polen. De 21 eisen, door stakers met de hand op gele houten borden geschreven, zijn inmiddels UNESCO Werelderfgoed en te zien in het indrukwekkende Europejskie Centrum Solidarności. De permanente expositie Roads to Freedom toont duizenden foto’s, films en voorwerpen, verbonden met de heldhaftige arbeidersstrijd. Het gebouw is gehuld in roestige stalen platen en met een platform dat uitzicht biedt over de scheepswerven waar destijds de protesten begonnen. 

Tijd om de zinnen te verzetten! Gelukkig is het strand bijna om de hoek. Regionale treinen verbinden Gdańsk Główny met de badplaats Sopot (reisduur twaalf minuten, elke tien minuten een trein), jarenlang een toevluchtsoord voor de rijken en de koninklijke familie. Die exclusieve sfeer hangt er nog steeds, maar is nu voor iedereen. Sopot heeft een heerlijk, zes kilometer lang zandstrand en een enorme houten pier. Meteen lengte van 515 meter is het de langste houten pier van Europa. Even op adem komen, voor de trein naar Warschau vertrekt. 

Drieduizend ridders bij elkaar

Moderne Intercitytreinen rijden je in 2,5 uur van Gdánsk naar Warschau, tussendoor uitstappen kan. Onze trein kruist direct na Tczew de Vistula (Wisła in het Pools), 1047 kilometer lang. Niet alleen de langste maar ook de belangrijkste rivier van het land, algemeen gezien als symbool voor de Poolse cultuur en geschiedenis en voor de nationale identiteit. De benaming Kraj nad Wisłą (vrij vertaald Vistula Land) geldt als een synoniem voor Polen. 

Een onvergetelijk moment dient zich aan vlak voordat de trein Malbork binnenrijdt. Aan de rechterzijde doemt het enorme middeleeuwse kasteel, goed zichtbaar vanuit de trein. Dit gigantische vestingwerk aan de rivier de Nogat is een knap staaltje Teutoonse bouwkunst en UNESCO Werelderfgoed. Het bestaat uit 4,5 miljoen bakstenen en is het grootste bakstenen gebouw ter wereld. Met de constructie werd in de dertiende eeuw een begin gemaakt. De werkzaamheden liepen door tot aan het begin van de vijftiende eeuw, een megaproject. 

We stellen ons de ruim drieduizend ridders voor die zich hier in de hoogtijdagen ophielden, een stad op zich. Het kasteel ligt op een kwartier loopafstand vanaf de stations Malbork of Malbork Kałdowo. Echt, stap hier even uit, het is hier zo mooi.  

Warschau, een stijlmix

Voordat onze trein aankomt op Warszawa Centralna, stopt deze eerst aan de oostkant van de rivier, op station Warszawa Wschodnia in de wijk Praga, een communistisch bolwerk hartje stad. Als we uitstappen, staan we voor het stalinistische Paleis van Cultuur en Wetenschap, torenhoog symbool van het naoorlogse Warschau. Dit niet te missen gebouw huisvest een uitzichtplatform, bioscoop, theater en musea. Je vindt er ook de hippe bars Kulturalna en Bar Studio, populair onder kunstenaars, kunstliefhebbers en studenten. Tijd voor een biertje. 

In Warschau is het centrum niet, zoals in andere Poolse steden, gebouwd rondom een traditioneel marktplein. Hier vind je een eclectische mix van architectonische stijlen, van gereconstrueerde middeleeuwse gotiek tot communistisch beton en ook futuristisch glas en staal. De meeste bezienswaardigheden zijn geconcentreerd in Śródmieście, de wijk waarin ook het centraal station ligt. 

Verwond, gehavend en weer opgestaan

Warschau ging tijdens WO II gebukt onder een vrijwel totale verwoesting. Ruim zevenhonderdduizend inwoners overleefden de oorlog niet, ofwel bijna de helft van de lokale bevolking. De andere helft werd onder dwang geëvacueerd of vluchtte. Slechts tien procent van de oorspronkelijke bevolking overleefde tussen de ruïnes van de stad. Wandelend door het centrum stuiten we op de grenzen van het Joodse getto, in het plaveisel gemarkeerd, net als de Berlijnse Muur. Dit getto, het grootste wat de Duitsers oprichtten, werd omringd door een drie meter hoge stenen muur en had een omtrek van zestien kilometer. In 2023 zal een nieuw museum, gevestigd in een voormalig kinderziekenhuis, zijn deuren openen. Het is gewijd aan het verhaal van het Joodse getto. Controversieel is het nu al. Historici verwijten de huidige Poolse regering de geschiedenis van de holocaust en het Poolse antisemitisme te verdoezelen. Het Warsaw Rising Museum heeft weer een ander perspectief en vertelt het verhaal van bijna twintigduizend Poolse soldaten die in 1944 de strijd aangingen met de Duitse bezetter, de grootste gewapende verzetsbeweging in bezet Europa.

Slenteren door Stare Miasto

Ondanks alle pijn uit het verleden is Warschau een jonge, dynamische en bruisende stad. Vanaf het koninklijke kasteel wandelen we door de straten Krakowskie Przedmieście en Nowy Świat (delen van de ‘Koninklijke Route’) naar de smalle straatjes en pleinen van de Stare Miasto (oude stad). De oude binnenstad is sfeervol en gezellig, ook al zijn de terrassen en restaurants er gericht op toeristen. De locals treffen elkaar liever aan de oevers van de Wisla, zoals bij Bulwary of langs de verwilderde rivieroevers aan de overkant. Nieuwe vrienden blijken zo gemaakt en we krijgen muzikale begeleiding van een straatmuzikant. De klanken zijn wonderschoon. Wereldberoemd ook. En oud-inwoner van de stad. Frédéric Chopin. 

Krakau: bovenaan de bucketlists

Vanuit Warschau rijden snelle treinen elk uur naar Krakau, voormalige hoofdstad van Polen en ooit uitvalsbasis van de Poolse koningen. Deze bijna magische stad staat bol van het cultureel erfgoed. Niet verwonderlijk dus dat Krakau de populairste toeristische bestemming van het land is. We waren hier al eens (zie ook pagina xxx) en blijven daarom maar één nachtje en bezoeken Kazimierz, de voormalige Joodse wijk. Het is een bruisend stadsdeel vol restaurants en cafés. Pak vooral je kans hier alle mogelijke Poolse drankjes en gerechten te proeven, zoals gebakken kaas met bessencurry of wodka met bessenlikeur. 

De Tatra’s: UNESCO biosfeerreservaat

Het laatste traject van deze reis is zo’n honderd kilometer lang en eindigt op een van de bekendste stations van Polen: Zakopane. Maar voorlopig zijn we daar nog niet. 

De trein sukkelt voort en het tempo is zeer laag. De rit gaat over enkelspoor en af en toe vragen we ons af of het niet tijd wordt voor een onderhoudsbeurt van deze lijn. 

Op Chabówka wisselen we van rijrichting – een stop van twintig minuten en ideaal om even de benen te strekken. Het landschap wordt steeds groener en de Tatra’s zijn in zicht.

Het Tatragebergte, een UNESCO biosfeerreservaat, ligt op de grens van Polen en Slowakije en maakt deel uit van de Karpaten. Een landschap vol scherpe pieken, rotsige afgronden en kristalblauwe, ijskoude meren, is een van de meest indrukwekkende natuur- en berggebieden van Europa. Het massief vormt een zestig kilometer lange, natuurlijke grens tussen Polen in het noorden en Slowakije in het zuiden. Met een beetje geluk kun je hier nog wel eens een bruine beer, wolf of lynx spotten.

Na ruim 2,5 uur rijdt de trein Zakopane binnen. Hier stappen zowel hikers als families met kinderen uit. De trein stroomt in een keer leeg. Zakopane is ligt aan de voet van de iconische berg Giewont. De stad staat bekend om haar prachtige houten villa’s die je direct tegenkomt zodra je vanaf het station richting het centrum loopt. Sommige villa’s zijn omgebouwd tot hotels of musea. Absoluut een van de mooiste is Villa Koliba, waar het museum van Zakopane Style gevestigd is. In verschillende vertrekken ga je terug naar het begin van de twintigste eeuw. 

Smaragdgroen water, gouden toppen

Vanwege al het bijzondere natuurschoon en de serene rust, is Zakopane al jarenlang geliefd bij de culturele elite van Polen. Schilders, dichters, schrijvers en componisten zoals Kornel Makuszynbski, Witkacy en Wladyslaw Orkan trokken hierheen voor inspiratie. Morskie Oko, ofwel het ‘oog van de zee’, een smaragdgroen meer op bijna 1400 meter hoogte en omringd door bossen, is de favoriete bestemming van veel Polen. Minibusjes vertrekken direct bij het station naar een parkeerplaats in de bergen. Daarvandaan heb je nog een voettocht van anderhalf uur voor de boeg voordat je Morskie Oko bereikt. Voor wie dat niet kan opbrengen, staat de paardenkoets klaar. Een andere optie, en ook heel mooi, is de de kabelbaan naar Kasprowy Wierch, een 1987 meter hoge berg. Dit is een van de oudste nog werkende kabelbanen van Europa. De werkzaamheden begonnen in augustus 1935 en al in maart 1936 stapten de eerste passagiers in. 

Vanaf het bergstation bereik je binnen een mum van tijd het grenspad over de bergkam. Het is onze vijfde reisdag en we zijn geheel volgens plan aangekomen op onze eindbestemming: hoog in de Tatra’s, daar waar Polen eindigt en Slowakije begint. De natuur is adembenemend en de stilte bijna overweldigend. Het golden hour breekt aan. We zien hoe de dramatische contouren van bergpieken en rotsformaties overtrokken worden met een zacht-gouden gloed. Vanaf nu zal onze blik voortaan wat vaker gericht zijn op het Oosten.

Reisduur: Minimaal 7 dagen, maar trek gerust 10 dagen ervoor uit, als je alles uit deze reis wilt halen.

Treintickets: Met een Interrail Pas van 7 dagen binnen 1 maand reis je onbeperkt en is de heen- en terugreis vanaf Nederland en België inbegrepen. Losse tickets kunnen voordeliger zijn, maar vergen meer planning.