Treinstations zijn vaak een visitekaartje van een stad en hebben, in tegenstelling tot vliegvelden, een historische betekenis of stralen een zekere grandeur uit die wortelt in lang vervlogen tijden. Het grootse ontwerp of de architectonische vernieuwing zijn vaak bepalend voor je eerste of laatste indruk van een bestemming.
Railtripping bezocht acht Duitse stations met een boeiende architectuur of een indrukwekkende geschiedenis, waar even uitstappen zeker de moeite waard is.
Görlitz: art-nouveau monument
Het prachtige art-nouveaustation van Görlitz, dat dateert uit 1917, is een overblijfsel uit lang vervlogen tijden. Het meest oostelijke station van Duitsland lijkt misschien een beetje groot voor de paar regionale boemeltjes die hier vertrekken en aankomen, maar tot de Tweede Wereldoorlog was de stad een belangrijk knooppunt in het Duitse spoorwegnet. In die tijd kon je hier de trein nemen naar steden als Parijs, Wroclaw en Warschau. Dit alles veranderde na de oorlog, toen de oostelijke grens van Duitsland naar de Oder en de Neisse verschoof en het station min of meer zijn betekenis verloor.
Gelukkig overleefde de stad Görlitz de oorlog bijna ongeschonden, evenals het inmiddels monumentale station. De vele historische bouwwerken van de stad, waaronder ook het stationsgebouw, vormen nu een geliefd decor voor films, zoals ‘Alone in Berlin’, ‘The Book Thief’ en ‘The Silent Revolution’.
Vienenburg: Duitslands oudste
Het stationnetje van Vienenburg ligt op een spoorwegknooppunt in de noordelijke uitlopers van het Duitse Harzgebergte. Het is het oudste nog bestaande station in Duitsland en het dateert uit 1840. De stationsgebouwen in Düsseldorf-Gerresheim (1838) en Köln-Müngersdorf (Haus Belvedere, 1839) zijn weliswaar ouder, maar zijn niet meer als station in gebruik.
Het hoofdgebouw van het station in Vienenburg herbergt een klein café, de plaatselijke bibliotheek, een bezoekerscentrum en het lokale spoorwegmuseum. Een hoogtepunt is de stoomlocomotief 52 1360, die in 1943 op de Borsigwerke in Berlijn als zogenaamde oorlogslocomotief werd gebouwd en tot op de dag van vandaag nog operationeel is.
In de Kaisersaal, die via een gang met het hoofdgebouw is verbonden, deed de Duitse keizer Willem I een dutje tijdens zijn bezoek aan Vienenburg in 1875. De zaal is nog steeds open en kan worden gehuurd voor festiviteiten. Vanaf het perron heb je ook direct toegang tot de oevers van de Vienenburger See (vijf minuten te voet). Wij vonden het een traktatie om hier op de volgende trein te wachten.
Leipzig: Europa’s grootste station
Wanneer je in Leipzig Hauptbahnhof aankomt en van het perron richting stationsgebouw loopt, is het onmogelijk niet overweldigd te worden door de enorme omvang van dit indrukwekkende art-nouveaugebouw. Met een totale (overdekte) oppervlakte van 83.640 vierkante meter (maar liefst twaalf voetbalvelden) is dit het grootste station van Europa. Het reusachtige glazen dak en de machtige bogen dragen bij aan de grootsheid van het gebouw, terwijl de indrukwekkende lichte zandstenen gevel van 298 meter breed wordt gezien als een bewijs van Leipzigs reputatie op het gebied van techniek, ijzerwerk en architectuur.
Waarom zo groot? Het station in Leipzig was vroeger een belangrijk eindpunt van zowel de Saksische als de Pruisische spoorwegen, dus werd alles in tweevoud gebouwd: twee ontvangsthallen, twee wachtkamers, twee hoofdtrappenhuizen. Deze zijn nog steeds allemaal in gebruik.
Het stationsgebouw werd zwaar beschadigd door geallieerde bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog, vooral op 7 juli 1944. Honderden passagiers en spoorwegmedewerkers kwamen om het leven toen het dak boven de hal instortte en de westelijke toegangshal werd verwoest. Een gedenkplaat bij de westelijke ingang herinnert aan deze tragische gebeurtenis. De Oost-Duitse spoorwegmaatschappij Deutsche Reichsbahn heeft de westelijke hal in het begin van de jaren vijftig weer in zijn oorspronkelijke staat hersteld.
In februari 2020 werd Leipzig Hauptbahnhof verkozen tot het beste station in Duitsland en het twee na beste in Europa, alleen overtroffen door St Pancras in Londen en Zürich Hauptbahnhof.
Uelzen: Hundertwasser-kunst
Met kleurrijke pilaren, glinsterende gouden kogels en bomen op het dak zou dit wel eens de ingang van een pretpark kunnen zijn maar nee, het is ‘gewoon’ een station op de lijn Hamburg – Hannover, een surrealistische maar vrolijke plek vol artistieke flair.
Eind jaren negentig was het oude bakstenen station van Uelzen in een vreselijke staat en ontbrak het aan financiële middelen voor renovatie. Maar met de hulp van lokale activisten, de naderende Expo 2000 in Hannover en Deutsche Bahn ontwierp de Weense kunstenaar en architect Friedensreich Hundertwasser “een station dat zo kleurrijk is als de fantastische wereld van de sprookjes”. Inmiddels beweren velen dat het sprookjesachtige gebouw een van de mooiste stations ter wereld is.
Rondleidingen geven je inzicht in het samenspel van kunst en functionaliteit en vertellen bijzondere details over het kunstwerk. Het stationsgebouw huisvest ook een kleurrijk Hundertwasser-café en -restaurant.
Hamm Hauptbahnhof: barokke grandeur
“Zugteilung in Hamm” is een bekende boodschap voor iedereen die regelmatig op de lijn Berlijn -Hannover – Keulen/Düsseldorf reist. Hier in Hamm worden de twee ICE-treinen die samen in Berlijn zijn vertrokken losgekoppeld, waarna een deel verder rijdt richting Keulen en een deel richting Düsseldorf. Als frequent reiziger tussen Berlijn en Nederland moet ik meer dan 100 keer in Hamm gestopt zijn, maar nooit heb ik de moeite genomen om uit te stappen. Tot een vriend me uitnodigde voor een lunch in de stad en ik ontdekte dat Hamm een van de indrukwekkendste stationsgebouwen van Duitsland heeft.
Als je het bordje ‘Bahnhof’ en het Deutsche Bahn-logo op de rood-witte gevel even wegdenkt, zou je evengoed een koninklijk paleis kunnen binnenlopen. De huidige stationshal werd in 1920 geopend en zowel de hal als de gevel zijn voorzien van Jugendstilelementen die je terug naar die tijd brengen. Het gebouw werd in de Tweede Wereldoorlog gedeeltelijk beschadigd door RAF-bommenwerpers, maar werd na de oorlog herbouwd en gemoderniseerd.
Berlin Friedrichstraße: tragische verhalen
In een stad vol geschiedenis is het moeilijk om een station te kiezen dat zich onderscheidt van de rest wat betreft de historische betekenis. Veel (voormalige) stationsgebouwen in Berlijn vertellen fascinerende en meestal tragische verhalen. Bahnhof Friedrichstraße speelde zowel in het Derde Rijk als in de Koude Oorlog een belangrijke rol en hier zijn enkele sporen uit het verleden zichtbaar gebleven.
‘Trains to Life – Trains to Death’ is de naam van het kunstwerk bij de uitgang in de Georgenstraße. Het beeld van zeven joodse kinderen met koffers herinnert aan de 10.000 kinderen die slechts 8 maanden voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nazi-Duitsland konden ontvluchten en een toevluchtsoord in Engeland wisten te vinden. De eerste trein met 196 kinderen vertrok op 30 november 1938 vanaf dit station. Het beeld houdt tevens de herinnering levend aan de 1,6 miljoen kinderen die door de nazi’s zijn vermoord.
Tijdens de Koude Oorlog werd station Berlijn Friedrichstraße bekend als een station dat volledig in Oost-Berlijn lag, maar dat toch werd bediend door regionale treinen en metro’s uit West-Berlijn, evenals door langeafstandstreinen uit het westen, zoals de beroemde Parijs – Moskou Express. Het station was daardoor een belangrijke grensovergang tussen oost en west. Naar verluidt werd het bijvoorbeeld gebruikt als vluchtweg door leden van de beruchte extreemlinkse militante organisatie Rote Armee Fraktion, om arrestatie in West-Duitsland te voorkomen. De grensformaliteiten vonden plaats in een gebouw direct naast het station, het zogenaamde Tränenpalast. Hier vind je nu een boeiende tentoonstelling over deze bewogen tijd, met diverse persoonlijke vluchtverhalen.
Mis ook de gedenkplaat niet onder de stationsbrug (naast McDonald’s), die herinnert aan twee jonge Duitse soldaten die hier tijdens de Slag om Berlijn door de SS werden opgehangen. In de laatste chaotische oorlogsdagen liep elke soldaat die zich overgaf het risico gedood te worden door SS-troepen, die de bevolking dwongen om door te vechten tot het bittere einde.
Potsdam Pirschheide: voormalig DDR-icoon
Wanneer je hier uitstapt, ben je waarschijnlijk de enige reiziger op het perron – een schril contrast met de jaren ’70 en ’80 toen hier dagelijks tot 400 treinen stopten en meer dan 100 spoorwegmedewerkers in en rondom het stationsgebouw werkzaam waren.
Treinen tussen Berlijn en Maagdenburg, Rostock en München en Dresden en Hamburg stopten allemaal op Potsdam Pirschheide, destijds Potsdam Hauptbahnhof, evenals de vakantietreinen naar de Duitse Noordzeekust en de snelle regionale ‘Spoetnik’-treinen naar Oost-Berlijn. Tijdens de Duitse deling was Potsdam Pirschheide het hoofdstation van de stad omdat de treinen vanuit Berlijn niet in het centrum van Potsdam konden komen. Maar na de val van de muur en de Duitse hereniging konden ze weer stoppen in het centrum van Potsdam, wat helaas het einde betekende van de rol van Potsdam Pirschheide, een iconisch station en een zeldzaam overblijfsel van DDR-spoorwegarchitectuur.
Neurenberg: eerste station en eerste spoorlijn
Neurenberg is altijd al een belangrijk spoorwegknooppunt in Duitsland geweest en tegenwoordig is het station met 25 sporen nog steeds een van de grootste in Europa. Op deze plek werd het eerste station van Duitsland gebouwd en hier vertrok op 7 december 1835 de allereerste trein in Duitsland, van Neurenberg naar Fürth.
De huidige monumentale neobarokke gevel en de art-nouveauhoofdhal dateren uit 1905 en vormen een indrukwekkend ensemble. Mis de prachtige muurmozaïeken in de hal niet, die in vrolijke kleuren de ontwikkeling van het treinreizen laten zien.
Het nabijgelegen Neurenbergse Transportmuseum opende in 1899 zijn deuren en is nu het oudste spoorwegmuseum ter wereld is. In twee zalen zijn zo’n 40 iconische treinen te zien, waaronder het oudste bewaard gebleven passagiersrijtuig van Duitsland, een replica van de eerste stoomlocomotief van het land en een model van de ICE 4, de nieuwe generatie hogesnelheidstreinen.
Berlin Nordbahnhof: voormalig spookstation
Dit is een ander Berlijns treinstation met historische betekenis. Hier vertrokken ooit treinen naar vakantieoorden aan de Baltische kust en het station ontwikkelde zich in de 19e eeuw tot een van de drukste eindstations van Berlijn. Door grote oorlogsschade en de gedeelde stad verloor het langeafstandsstation zijn betekenis en werd het uiteindelijk in 1952 gesloten.
De ondergrondse noord-zuidlijn van de S-Bahn werd echter gerestaureerd en na de oorlog weer in gebruik genomen. Hier waan je je in de jaren ’30 – de architectuur uit deze tijd, inclusief het oude gotische schrift van de pre-nazitijd, is grotendeels intact gebleven.
Nordbahnhof is vooral interessant omdat het een van de 15 voormalige spookstations in de Duitse hoofdstad is. Toen West-Berlijn een enclave binnen de Sovjetzone was geworden, doorkruisten drie westerse U-Bahn- en S-Bahnlijnen nog steeds het Oost-Berlijnse grondgebied en namen ze tussen 1961 en 1989 een speciale positie in het strikt gescheiden vervoersnetwerk van de stad in. De treinen op deze lijnen (de huidige metrolijnen 6 en 8 en de noord-zuidtrein van de S-Bahn) stopten niet meer op de haltes in Oost-Berlijn maar reden door. Daarom werden de in onbruik geraakte stations spookstations genoemd: de treinen passeerden langzaam en zonder te stoppen, gewapende bewakers stonden in schemerig licht bij de stations en luidsprekers waarschuwden voor de passage door Oost-Berlijn: Laatste treinstation in West-Berlijn!
Een kleine tentoonstelling in een van de entreegebouwen toont de absurditeit van het gedeelde Berlijn en de gevolgen voor het openbaar vervoer, evenals enkele succesvolle en mislukte ontsnappingspogingen via metrostations en tunnels.
